Europa over vluchtelingen

Enkele kernpunten van de bijdrage van Klaas van der Kamp aan de voortgaande viering van het kerkasiel op 1 februari ’s ochtends van 6 tot 10 uur.

Zondag 27 april 2025 is een bijzondere dag voor de kerken in Europa. Dan wordt de vernieuwde versie van Charta Oecumenica gepresenteerd in Vilnius in Litouwen. De Charta is een soort belijdenis, een agenda, een dashboard zouden we tegenwoordig zeggen, van de thema’s waarvan we vinden dat ze extra aandacht mogen hebben in Europa. Het gaat over de betekenis van het evangelie, over eenheid, over belangrijke partners en over de bijdragen aan de maatschappij. Zowel de Europese Kerkenconferentie (114 lidkerken) als de Europese Bisschoppenconferentie stellen zich achter de Charta Oecumenica.

Klaas van der Kamp heeft een samenvatting van de Charta gemaakt, geschikt om in een kerkdienst als belijden voor te lezen (Klik hier). In de context van het kerkasiel is het interessant na te pluizen hoe de Charta spreekt over vluchtelingen. Klaas heeft het samengevat met: In Europa zijn we gastvrij voor ontheemden.

Kijk je naar de achterliggende tekst dan vind je een uitvoerige tekst over ‘Migratie en mensen onderweg’. In de eerste versie van Charta Oecumenica (2001) vond je de omschrijving niet op die manier. De kerken spreken uit zich voor vier zaken op dit punt concreet in te zetten:
* kerken willen eenheid uitspreken met migranten en erkennen dat ze een zelfde menselijkheid verlangen te dienen, en profetisch getuige willen zijn tegen onrechtvaardige systemen;
* kerken willen zich engageren in verandering oproepende acties die de waarden vertegenwoordigen van gerechtigheid, liefde en inclusieve onlosmakelijk verbonden met het christelijk geloof;
* kerken willen meedoen in diaconia, welkomstgroepen oprichten, oriëntatie aanbieden en taallessen, meehelpen culturele uitwisselingen op te zetten, en gemeenschapsgebouwen lokaal koesteren en inzetten;
* kerken willen het opnemen om met één stem te spreken richting de politiek, om rechten en welzijn van migranten in acht te nemen door goede beleidslijnen te ontwikkelen, mensenrechten in acht te nemen, publieke opinie te informeren, allianties aan te gaan, systeemveranderingen te helpen doorzetten, pastorale hulp te bieden en internationale samenwerking van de grond te doen komen.

Het moge duidelijk zijn dat de stap naar het kerkasiel in Open Hof past binnen de contouren van de handelingen waartoe de kerken zich in Charta Oecumenica uitspreekt.

In de inleiding op het handelingsperspectief benoemt Charta de waarde van de migranten. Zij beïnvloeden het spirituele landschap van de kerken, er zijn zelfs veel lokale christelijke gemeenschappen die hun voedingsbron in de migratie hebben gevonden. Deze ontwikkeling verrijkt het kerkelijke en culturele leven, meent de Charta. Het dashboard verwijst vervolgens naar het Bijbelse motief van vreemdelingschap, inclusief Jezus’ eigen ervaringen als mens, en de imperatief van gastvrijheid en onderstreept de christelijke roeping mensen te verwelkomen, te beschermen, de weg te wijzen en te integreren in een gemeenschap.

Lydia

Het christendom in Europa gaat terug op Handelingen 16. De Geest maakt het Paulus onmogelijk nog langer in Azië te preken. Hij wordt van binnen geroepen om de oversteek naar Europa te maken. Hij heeft daarvoor zelfs een visioen ontvangen van een Macedonische man die hem roept over te komen en te helpen.

Oepke Noordmans wijst er in een meditatiebundel ‘Gods Poorten’ op, dat Europa door de komst van Paulus een bijzondere roeping heeft. Hij vergelijkt die roeping met de taak die het Joodse volk heeft gekregen, toen men de Tora ontving. Het is de verantwoordelijkheid ambassadeur van God te zijn in de wereld.

Een citaat van Noordmans: ‘Hoe zwaar een volk, een werelddeel daaraan draagt, dat hun de woorden Gods zijn toebetrouwd (Rom. 3: 2), dat kan men zien aan de Joden. Men ziet het ook aan degenen, die daarna met het Woord in aanraking zijn gekomen….(….). Het lot van Europa is niet geheel te verklaren uit haar geschiedenis. Dat kan reeds daarom niet, wijl een volk, een werelddeel pas recht geschiedenis krijgt, als hun de woorden Gods zijn toebetrouwd. Vergelijkenderwijs heeft Azië, tenminste als werelddeel, nog geen geschiedenis gehad. Alle echte geschiedenis is kerkgeschiedenis’.

Stevo Akkerman schreef met Christoph Schmidt daarover in het boek ‘Hop op, Europa’ (2018). ‘De verwachtingen over Europa blijven hooggespannen. Naar welk deel van de wereld moeten we immers kijken als het gaat om de verdediging van mensenrechten, gelijkheid in alle soorten en maten, strijd tegen klimaatverandering en zo verder?’ De roeping de mensenrechten te handhaven motiveert ook om kerkasiel voor vluchtelingen serieus te nemen.

Ontheemden

Als we het Liedboek openslaan kunnen we de invloed van Europa gewaar worden in de keus van de liederen. De redactie van het Liedboek prijst de oecumenische component aan en wijst op het verlangen de diversiteit van landen en tijden recht te doen. Dat kan natuurlijk maar tot op zekere hoogte. Want we hebben in Europa met verschillende grote kerkelijke tradities te maken. De orthodoxe traditie in Oost-Europa heeft een ander gevoel voor melodie en kerkzang dan wij. Eigenlijk is er maar één lied dat duidelijk voeding heeft uit de orthodoxe traditie: Lied 198. De tekst is bedoeld voor mannenstemmen en ontleend aan Psalm 141: 2 (Laat mijn gebed voor U zijn als reukwerk…)

De meeste Europese liederen hebben een Angelsaksische of Duitse achtergrond. Je vindt zo op talloze plaatsen, bijvoorbeeld Psalm 146a en Psalm 150a. Het liedboek uit 2013 heeft daarnaast tekst en melodie overgenomen uit lutherse bundels van Scandinavische landen. Denk aan Gezang 695, Gezang 837 en Gezang 970. Dan zijn er ook nog enkele Baltische invloeden en Catalaanse.

Het motief van vluchtelingen kom je af en toe tegen, bijvoorbeeld in Psalm 146. En er is een leidmotief dat we allemaal ontheemden zijn op deze aarde. Denk bijvoorbeeld aan Gezang 823: 5 ‘O God, wij bouwen als ontheemden’ en Gezang 802 ‘Breng ons saam met uw ontheemden’.