Foto: Presentatie van de nieuwe uitgave 'Nieuwe Testament met Joodse Toelichtingen', v.l.n.r. Riewerd Buitenwerf (directeur NBG), Klaas van der Kamp (PKN), Awraham Soetendorp (Joodse gemeenschap), Marianne van Praag (liberale Joodse gemeenschap), Amy-Jill Levine (redacteur), niet zichtbaar Herman Woorts (RKK) en Stefan van Dijk (uitgever)

Jezus voelt zich thuis in Joodse traditie 

Jezus kleedt zich als een Jood. Jezus heeft een gebedskleed over zijn kleren met gebedsdraden, tsitsiot, zoals een Jood. Jezus houdt zich aan de Joodse spijswetten en eet geen varkensvlees. En Jezus argumenteert over de Joodse wetten, zoals joden dat doen.

De Amerikaanse nieuwtestamenticus prof. dr. Amy-Jill Levine was uitgenodigd bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap op 13 november bij de introductie van het Nieuwe Testament met Joodse Toelichtingen. Zij heeft als redacteur een belangrijke bijdrage geleverd aan de aantekeningen en essays die in de Bijbel (Nieuwe Testament) zijn opgenomen. Talloze Joodse meelezers hebben meegelezen voorafgaand aan een uitgave die recht wil doen aan de Joodse manier van Bijbellezen van het Nieuwe Testament. Jezus was immers een Jood en heeft zich nooit christen gevoeld.

Levine vertelde hoe ze al sinds haar zevende gefascineerd is door de verhalen over Jezus. Ze had als leerlinge op een rooms-katholieke basisschool van een klasgenote het verwijt gekregen dat zij God had vermoord. Dat maakte een enorme indruk. Het blokkeerde haar niet, in die zin, dat ze juist meer wilde weten over de traditie waar de verhalen over Jezus worden gelezen. Ze maakte kennis met een man die helemaal in haar eigen Joodse wereld thuishoort. Het begin van het ‘Onze Vader’ doet denken aan het Joodse dagelijkse gebed uit Deuteronomium en het Achttiengebed, dat ook insteekt met de woorden ‘Onze Vader’. De discussies over de sabbat doen denken aan discussies uit de Talmoed, die benadrukt dat ‘de sabbat voor jou is gegeven’. De samenvatting van de wet herinnert aan Hillel die alle wetten bundelt met de woorden: ‘Wat jij niet wilt dan jou geschiedt, doe dat ook een ander niet’. En de wonderen van Jezus herinneren aan de wonderen die profeten als Elia en Elisa doen.

Levine gaf diverse voorbeelden uit het Nieuwe Testament die Joodse lezers van huis uit herkennen. Als Jezus klaagt over sommige mensen die altijd vooraan in de synagoge zitten (Marcus 12: 39) is het – zo zei de hoogleraar – 'alsof ik mijn moeder hoor klagen over enkele families bij de synagoge in onze woonplaats. Als ik het verhaal van de geboorte van Jezus lees, herken ik elementen uit de geboorte van Mozes. En zijn gang de berg op, houdt de parallellie met Mozes in stand'.

Er zijn christenen die de Bijbel antisemitisch lezen. Daar gaat een keus aan vooraf. Je kan het Nieuwe Testament ook Joods lezen. Levine vergeleek dat lezen met twee wegen die naast elkaar lopen. We beginnen beiden bij dezelfde God en we zullen bij dezelfde God eindigen. Iemand vroeg naar haar beleving van het verhaal van de opstanding. Levine reageerde persoonlijk. Ze vertelde over het sterfbed van haar moeder. Haar moeder vroeg hoe het verder zou gaan. Levine antwoordde, dat ze haar man weer zou zien. Haar moeder zei: Maar ik zie er niet uit, zo zonder make-up. Levine antwoordde: Maar de ontmoeting zal zijn als was het jullie bruiloftsdag. Haar moeder zei: Hoe zal ik weten dat je de waarheid spreekt. Levine zei: Ik heb toch een academische graad in godgeleerdheid.

Als iemand zegt, dat hij gelooft in de opstanding van de doden, wat zegt hij dan eigenlijk?, vroeg Levine. Misschien is het een betere vraag te formuleren: ‘Wat voor verschil maakt de opstanding van het geloof voor uw gedrag?’

Levine ging dieper in op enkele Bijbelgedeelten. Ze besprak de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Ze noemde het een misvatting, dat christenen de priester en de leviet in de schoenen schuiven dat ze de Joodse eredienst belangrijker vinden dan de aandacht voor de Samaritaan. Juist de zorg voor de kwetsbaren en het begraven van de doden verdient prioriteit. Dat laatste komt heel duidelijk naar voren in het voor protestanten niet-canonieke Bijbelboek Tobit. Levine vertelde dat de Joden steevast vanuit een drieslag denken: de priester, de leviet en Jakobs kinderen. De derde zou dus een Israëliet moeten zijn, maar is in dit geval een Samaritaan. De Samaritaan houdt zich aan de wetten rond gastvrijheid. Dat thema komt eerder in Lukas 9: 52 vertelt dat Jezus en zijn leerlingen eerder door het land van de Samaritanen gingen en dezen wilden hem niet ontvangen. Enkele leerlingen willen dat vuur van de hemel laten neerdalen (vers 54), zoals Elia dat heeft gedaan en zoals het Sodom verging toen men de regels van de gastvrijheid schond. Maar Jezus corrigeert hen en zegt: ‘De Zoon des mensen is niet gekomen om zielen van mensen te gronde te richten, maar om ze te behouden’.

VS

De bijeenkomst werd geopend door dr. Rieuwerd Buitenwerf, directeur van het NBG. Hij legde uit dat de wereld er anders uitziet na 7 oktober, na de oorlog in Gaza en na de schermutselingen recent in Amsterdam. Het NBG startte het project al veel eerder. In 2011 kwam de Amerikaanse versie van de Bijbel uit; een Nieuw Testament meegeschreven en gecorrigeerd door zeventig Joodse mensen. Er kwam een Duitse uitgave, een Italiaanse en nu ook een Nederlandse. De uitgave wil de dialoog bevorderen en verschillen helpen overbruggen. Uitgever Stefan van Dijk vertelde meer over de opbouw van de uitgave en stelde vast dat het een echte studiebijbel is geworden. De uitgave helpt een beter begrip van de Bijbel te krijgen, laat zien hoe het heil uit het Jodendom komt en helpt verkeerde voorstellingen te corrigeren. De uitgave is ook toegankelijk voor Joodse lezers en bevat veel informatie. Levine vertelde dat Joodse lezers het Nieuwe Testament ontdekken als bron van historische kennis en herkenning.

Dr. Eewout Klootwijk, specialist van de PKN voor de relatie tussen Joden en christenen, gaf een inkijkje in de uitspraken die de PKN heeft gedaan, na de vaststelling van de kerkorde waarin de ‘onopgeefbare verbondenheid’ met Israël is verwoord. Hij noemde onder meer de kritische uitspraak van de PKN in 2016 over Maarten Luther en zijn anti-semitische teksten. Daar is overigens ook een essay van opgenomen in de nieuwe Bijbeluitgave. Hij noemde de uitspraak tegen antisemitisme in 2019. En hij refereerde aan de schuldbelijdenis uit 2020. In 2022 sprak de synode zich hernieuwd uit tegen antisemitisme. Vorige week verscheen er een nota over Israël en Palestina; Klootwijk haalde de oproep daaruit naar voren, dat ‘het de roeping is van de kerk naast de Joodse gemeenten te gaan staan en solidair te zijn met Joodse partners’. ‘Deze uitgave helpt ons in de spiegel te kijken’, aldus Klootwijk.

Dr. Tineke de Lange, beleidsmedewerker van de bisschoppenconferentie, gaf een introductie op de betrokkenheid van de Rooms-Katholieke Kerk bij het Jodendom. Ze refereerde aan Vaticanum II waar de herbronning van de Bijbel een plek kreeg; en dat is nuttig voor de romeinse traditie waarin de Bijbel vooral in een liturgische context aan de orde komt. De uitgave Nostra Aetate uit 1965 noemt in paragraaf 4 de verhouding tot het Jodendom van wezenlijk belang en van blijvende betekenis. Het principe werd in de jaren daarna uitgewerkt, onder meer in 1974 waarin er een pauselijk commentaar volgde, met de oproep dat christenen in dialoog respect aan de dag moeten leggen voor de gesprekspartners.

Schatplichtig

Er werden enkele presentexemplaren overhandigd door dr. Rieuwerd Buitenwerf en door prof. dr. Levine. Rabbijn Marianne van Praag en rabbijn Awraham Soetendorp ontvingen namens de Joodse gemeenschap een exemplaar; mgr. Herman Woorts en classispredikant Klaas van der Kamp mochten namens de Rooms-Katholieke Kerk en de Protestantse Kerk in Nederland een exemplaar in ontvangst nemen. ‘Mooier dan dit boek krijg je het niet’, zei rabbijn Marianne van Praag. ‘Als christenen zijn we schatplichtig aan de Joodse gemeenschap; mijn bede is dat christenen deze uitgave aanschaffen om aan dat besef recht te doen’, aldus ds. Klaas van der Kamp.

Het Nieuwe Testament met Joodse Toelichtingen is de vertaling van The Jewish Annotated New Testament. Het telt 934 pagina’s en is verkrijgbaar voor € 65 in de boekhandel en in de NBG-webshop.

Foto: de presentatie met v.l.n.r. Rieuwerd Buitenwerf, Klaas van der Kamp, Awraham Soetendorp, Marianne van Praag, Amy-Jill Levine, Herman Woorts en Stefan van Dijk

Foto: Diverse leden van de werkgroep Kerk en Israël, met onder meer rechts ds. Leon Eigenhuis (Lemele), naast hem ds. Remko Veldman (Balkbrug Oud-Avereest) en in de rij ook ds. Hennie Marsman (Varsseveld, woonachtig in Losser)

Foto: rechts mgr. Herman Woorts, al weer geruime tijd in Utrecht woonachtig, maar als pastoor bekend in de regio Dalfsen; naast hem dr. Tineke de Lange

Foto: dr. Eewout van Klootwijk (links) sprak namens de PKN over de relatie met het Jodendom. Rechts op de foto ds. Karin van den Broeke in haar verantwoordelijkheid als voorzitter van het NBG-bestuur 

Foto: Ik ben gewend, zei de hoofdspreker prof. dr. Amy-Jill Levine, om zonder schoenen aan les te geven; en dus gingen ook in de Geertekerk de schoenen uit tijdens haar toespraak