Russisch-Orthodoxe viering in Zwolle

Natuurlijk was ik benieuwd in hoeverre de gebeden ruimte lieten om voor de patriarch van Moskou te bidden. Dat kleine onderdeel van de liturgie was in de media geweest, bijna als een soort sjibbolet van hoe men zich tot de oorlog in Oekraïne verhoudt. Ik had ook voor de Russisch-Orthodoxe Kerk gekozen als teken van verbondenheid so wie so. Het kan niet zo zijn dat we een kerk alleen maar onder de microscoop leggen van een oorlog. Te meer omdat ik vermoedde dat de Orthodoxe Kerk vooral een liturgische gemeenschap is.

Op internet had ik gevonden dat de parochianen één keer per veertien dagen gebruik mochten maken van de kapel bij IJsselheem aan de Theodorahof in Zwolle. Vader Jewsewy leidde de dienst. Er was gelegenheid te biechten en de eucharistie te ontvangen, zo stond op internet. Ik was tien minuten voor het begin aanwezig en zag een enkele parochiaan naar binnengaan. Een vrouw knoopte voordat ze de knop bij de deur beroerde nog even een hoofddoekje om haar hoofd. Ik ging mee naar binnen.

Direct bij de ingang links om de hoek voorbij het portaal zag ik mevr. Minsky. Ik herkende haar onmiddellijk van 25 jaar geleden toen ze af en toe bij het kerkelijke provinciale bureau kwam. Ze verkocht kaarsen en mensen konden bij haar gebedsbriefjes inleveren. Zo af en toe liep ze naar voren tot bij de sacrale ruimte rond het altaar met een mandje waarin de gebeden lagen, die vervolgens door een van de liturgische hulpen werd geleegd, waarbij de gebeden in de buurt van het altaar werden opgestapeld.

Er waren negen vrouwen en zes mannen aanwezig, toen de liturgie begon. De meeste mensen stonden,  een enkeling daargelaten die vanwege de leeftijd of de kwetsbare gewrichten op een stoel ging zitten. Ik vond het een hele inspanning dat staan gedurende de meer dan twee uur die de liturgie duurt. Er kwamen in de loop van de viering nog mensen binnen, totdat er zo’n 25 personen aanwezig waren. Ieder die binnenkwam, kocht een tweetal kaarsjes, liep naar voren waar drie iconen stonden, met links een Maria-icoon en rechts Christus. De iconen werden gekust en naast de iconen werden kaarsen aangestoken en op twee goudkleurige kandelaars geplaatst. Een mevrouw in de kerkruimte liep in het tweede deel van de liturgie af en toe naar voren om een bijna opgebrand stompje uit de standaard te halen, uit te blazen en weg te gooien. Ze werd geholpen door een kind van drie, vier jaar dat inmiddels ook was binnengekomen en door de ruimte liep, in de gaten gehouden door de moeder en enkele meelevende parochianen.

De viering vond afwisselend plaats in het Russisch en in het Nederlands. Er was een zanger in een zwarte toga met drie vrouwen die als cantorij functioneerden en loepzuiver als een koor van cherubijnen steeds weer de dienst luister bij zetten. Er werden afwisselend teksten gelezen, in een hoog tempo, waarbij het ‘Heer ontferm U’ zo rap over de tong ging, dat het voor een ongeoefende buitenstaander als geluid van een ratel overkwam. Dat was het niet, want als de naam van de Drie-enige God weerklonk sloegen alle aanwezigen rap een kruisje. Dat ging op orthodoxe wijze, met drie vingers die eerst naar het voorhoofd gingen, dan even weer naar beneden, dan naar de rechterschouder en dan naar de linkerschouder.

Aan het begin van de viering vrij snel na de eerste gebeden bereidde één van de helpers op de altaarruimte het wierrookvat aan het schellekoord. Vader Jewsewy liep er eerst mee te zwaaien bij de altaarruimte, daarna bij de iconen voor in de kerk en vervolgens werden ook de parochianen gereinigd met de wierook.

De lezingen kwamen deze ochtend uit Romeinen 13: 11 – 14: 4 en Matteüs 6: 14- 21. Het ging over het eten en het vasten. De volgende dag legde vader Jewsewy uit in de verkondiging begon het grote vasten. Hij riep op elkaar de fouten te vergeven, zoals onze hemelse Vader ook ons onze fouten vergeeft. Het is zaak juist aan het begin van de vasten om vergeving te vragen als een zo zuiver mogelijk begin van de Grote Vastentijd richting Pasen. Het vasten, zo legde vader Jewsewy ook in een toelichting op de website uit, kent naast een fysieke kant – het afzien van het eten van vlees, vis en zuivel, ook een geestelijke kant. ‘Openstaan voor de noden van onze naasten, aandacht voor hen en barmhartigheid in onze contacten en natuurlijk het gebed’. Het eindpunt van de reis is de viering van het grote feest van de opstanding van Christus uit de doden.

Gebeden werden uitgesproken, waarbij de reeks voorbeden inderdaad werd voorafgegaan door het bidden voor de patriarch van Moskou. Die voorbede klonk nogmaals toen vader Jewsewy vooraan op het liturgisch front de gemeente aankeek; naast het gebed voor Kyrill werd er overigens ook gebeden voor koning Willem-Alexander, en voor de regering en voor de slachtoffers van de oorlog in Oekraïne. Ook de ‘orthodoxe gelovigen over de hele wereld’ kregen een plek in de gebeden.

Na de dienst van het Woord werd dienst van het sacrament ingezet. Na het ‘omhoog de harten’ knielden de twee helpers op het liturgisch front voor het sacrament. En daarna volgden verschillende parochianen het voorbeeld. Voordat het sacrament werd gedeeld, was er gelegenheid naar voren te komen om bij vader Jewsewy te bidden, de icoon van Maria, een kruis en een boek te kussen en vergiffenis te ontvangen terwijl de geestelijke een doekje op het hoofd van de gelovige spreidde, die was neergeknield en het kruisteken op het doekje maakte. Een rij van gelovigen vormde zich om zich op deze manier de biecht te laten afnemen. Daarna volgde de eucharistie. 

Eenmaal weer buiten na meer dan twee uur viering, beklijven de toewijding van de parochianen, het geduld, de wonderschone muziek a capella, het besef dat klank en geur en visualisatie een zeggingskracht op zichzelf hebben. Het is voor Overijssel bijzonder dat er niet alleen een orthodoxe gemeenschap samenkomt in Deventer rond vader Theodoor, maar ook in Zwolle rond vader Jewsewy. Wie als buitenstaander binnenstapt, heeft al snel door dat de keus voor een ruimte voor de hand liggend is waar de ene week een rooms-katholieke viering is en de andere week een russisch-orthdodoxe. De rituelen en sacramentsvisie liggen dicht bij elkaar. De Russisch-Orthodoxe Kerk is een belangrijk kerkgenootschap als je naar de aantallen gelovigen kijkt. Er zijn er wereldwijd zo'n 100 miljoen. Daarmee is de kerk na de Rooms-Katholieke Kerk (1,2 miljard leden) het grootste kerkgenootschap ter wereld. In Nederland zijn ongeveer 20 parochies. Men volgt de zogenaamde Byzantijnse liturgie. 

Foto's: Boven foto van de buitenkant van de Theodorakapel, onderdeel van het IJsselheem-complex in het centrum van Zwolle. 
Onder foto van de binnenkant tijdens een viering, een foto door de gemeenschap zelf op facebook geplaatst.