Wat betekent schuldbelijdenis voor de plaatselijke gemeenten in de classis?

We vroegen een reactie van ds. Reinier Gosker op de schuldbelijdenis van ds. René de Reuver over de jodenvervolging. Gosker is verbonden aan de classicale werkgroep Kerk en Israël van Overijssel en Flevoland.

Wat betekent de schuldbelijdenis die PKN-scriba René de Reuver tijdens de komende Kristallnacht Herdenking zal uitspreken voor de plaatselijke gemeenten in onze classis?

Het is eigenlijk te vroeg om er iets over te zeggen. De Kristallnacht Herdenking vindt pas over twee weken plaats op zondagmiddag 8 november. Het was bekend dat De Reuver tijdens deze herdenking zal spreken, maar wat hij zal gaan zeggen ligt nog in de toekomst besloten. Inmiddels is al wel bekend dat hij een schuldbelijdenis zal spreken jegens de Joodse gemeenschap in Nederland: een verklaring over erkenning van schuld en over onze verantwoordelijkheid voor de toekomst. In een interview van het dagblad Trouw met René de Reuver over de komende verklaring vertelt hij dat “de Protestantse Kerk in Nederland zonder terughoudendheid wil erkennen dat de kerk (in haar verleden) mede de voedingsbodem heeft bereid waarin het zaad van antisemitisme en haat kon groeien”. Sprekend over dit antisemitisme erkent hij dat de Protestantse Kerk deel is van deze schuldige geschiedenis: “Wij schoten tekort in spreken en in zwijgen, in doen en in laten, in houding en in gedachten.” Wie de hele verklaring wil horen attendeer ik op de mogelijkheid om op zondag 8 november de Kristallnacht Herdenking bij te wonen. Dat is mogelijk omdat de herdenking om 16.00 uur live uitgezonden wordt vanuit de Rav Aron Schuster synagoge in Amsterdam, zie:  https://www.cjo.nl/knh2020

Vooruitlopend op de verklaring van De Reuver is duidelijk dat velen van ons erdoor herinnerd zullen worden aan wat er in de oorlogsjaren gebeurde met onze voormalige Joodse plaats- of buurtgenoten en hoe de eigen plaatselijke kerkelijke gemeente en haar leden erop reageerden. Met het oog op vigerend antisemitisme in de wereld om ons heen zou het goed zijn om aan die verhalen aandacht te schenken. Om ze, voor zover ze weggezakt waren, opnieuw te vertellen. Vaak gaat het om ontroerende en moedgevende verhalen omdat velen zich voor hun Joodse buren ingezet hebben, soms zelfs met opoffering van eigen leven. Ik denk aan de Enschedese predikant Nanne Zwiep, die namens alle geestelijken en voorgangers in Enschede protesteerde tegen de eerste wegvoering van een groot aantal Joodse stadsgenoten, en in november 1942 in Dachau stierf. Of aan de in Overdinkel geboren predikant Gerard Anna Pasma, die zich in zijn preken en catechese verzette tegen het nationaal-socialisme, en uiteindelijk in het KZ-Wöbbelin het leven liet. En natuurlijk aan de latere prof. Hendrik Berkhof die tijdens de oorlogsjaren predikant was in Lemele, waar onder zijn leiding veel gedaan is voor het verzet en het opvangen van Joden. Anderzijds zijn er de vele bedenkelijke verhalen over collaboratie met de Duitse bezetter. Of omdat mogelijke represailles gevoelens van machteloosheid in de hand werkten en velen wel zagen hoe hun Joodse buren behandeld en weggevoerd werden, maar niet de moed hadden om in verzet te komen.

De schuldbelijdenis van de Protestantse Kerk heeft met name betrekking op het officiële spreken, doen en laten van de verschillende synodes en kerkleidingen van de drie toen nog hervormde, gereformeerde en lutherse kerken. Maar deze schuldbelijdenis kan natuurlijk een prima aanleiding zijn voor alle kerkelijke gemeenten in onze classis om zich de lokale geschiedenis(sen) te herinneren en vorm te geven in verhalen en lezingen, in een artikelenserie in het kerkblad, in kleine tentoonstellingen, en waarom niet ook in aandachten, liturgische samenkomsten met muziek en zang. Wellicht in samenwerking met, en anders als teken van verbondenheid met de (al dan niet verdwenen) Joodse gemeenschappen in onze regio.

Reinier Gosker, De Wijk, 23 oktober 2020
(Classicale Werkgroep Kerk en Israël)

Foto: Deel van het provinciaal verzetsmonument bij Markelo. De vrouw symboliseert het geloof in het verzet. Het monument is ontworpen door Titus Leeser.