Burn-out van predikant

De gedachte dat hij ooit getroffen zou kunnen worden door een burnt-out kwam niet bij hem op. Zoiets was voor watjes. Hij hoefde zich geen zorgen te maken. Toen hij toch klachten kreeg, zocht hij de dokter op. Hij volgde braaf het advies op om een tijdlang de inspanningen te beperken tot twee dagdelen. Hij dacht dat hij wel een poosje gas terug kon nemen en dan weer vol gas verder zou kunnen werken. Het zou wel met een sisser aflopen. Maar zo was het niet. Hij kreeg een echte burn-out. De milde vader werd korzelig. Kreeg geen werk meer klaar. En moest van ver weg terugkomen.

Ds. Johan het Lam beschreef in klare taal de onmacht die hij in 2010 en 2011 voelde. In columns, gereconstrueerd uit zijn herinneringen, neemt hij de lezer mee op de lange reis van overwerkt zijn en voorzichtig terugkrabbelen. Zijn verhaal is eerlijk, ontwapenend, streng voor zichzelf en tegelijk enorm kwetsbaar. Op elke column wordt kort gereageerd door twee van zijn dochters. Janneke het Lam is huisarts en Machteld Mantel-het Lam is GZ-psycholoog. Op een afstandelijke, professionele manier kijken ze naar het vallen en opstaan van hun vader. Het boek laat op die manier de ins en outs van een burn-out zien, zonder dat het te theoretisch wordt.

Bijna 1,3 miljoen Nederlanders hebben klachten over een burn-out. Burn-out is een aparte vorm van overspannenheid, waarbij de klachten langdurig aanwezig zijn, meer dan zes maanden. Moeheid en uitputting zijn aan de orde van de dag. De patiënt is overspannen waarbij er geen stresshantering meer aanwezig is. Verschillende pastores kunnen zich er iets bij voorstellen. Goed dus, dat er nu een dominee is, die zijn eigen burn-out op schrift heeft gesteld in een veertigtal meditaties.

Zwolse psychologe

Machteld Mantel – het Lam is psycholoog bij Mindfit in Zwolle. Samen met haar zus Janneke het Lam, die huisarts is in Ridderkerk, reageerde ze op de columns. Over de aanvankelijke ontkenning schreef Machteld: ‘In de psychologie is bekend dat iemand pas gemotiveerd wordt tot gedragsverandering wanneer er sprake is van een bepaalde mate van lijdensdruk. Iemand moet zelf willen veranderen. In de praktijk bij burn-outproblematiek is dat vaak als de grens al lang en breed overschreden is, omdat dan pas de klachten belemmerend worden’.

Over de gedachte dat je slechts even gas terug hoeft te nemen, zei Machteld: ‘Dit zie ik heel vaak bij cliënten: het aanpakken van hun behandeling als een project. Even alle taken en opdrachten afvinken, vlot de online behandelingsmodule doorlopen, druk zetten op het inplannen van wekelijkse afspraken, zodat alles snel weer klaar is en je verder kunt gaan met het leven’. De klachten moesten eerst zo erg worden, dat zelfs de aanwezigheid van een kleindochter die huilde hem te veel werd. De altijd zo rustige vader en grootvader bleek geprikkeld en gejaagd.

Spieren

Daarna duurde het herstelproces lang. Heel lang. Zijn nek deed zeer. De spieren waren vastgelopen. Hij had pijn in zijn hoofd. Hij had apneu. Sliep slecht. En hij was vooral moe. Heel moe. ‘Acceptatie van het feit dat klachten een psychische achtergrond hebben kan lastig zijn voor patiënten, alsof dit een vorm van zwakte is of gekte, maar deze acceptatie is  nodig om te herstellen’, aldus Janneke. Het ging soms even beter. En dan viel Johan weer terug. ‘Je probeert wanhopig alle ballen hoog te houden, waardoor je verkrampt en de ballen juist laat vallen. Het niet bereiken van idealen veroorzaakt teleurstellingen en vreet energie’. De crisis, zo legde Janneke, de huisartse, uit is pijnlijk, maar kan ook een nieuwe leefwereld openen. Een crisisperiode kan ruimte geven voor groei en ontwikkeling.

Johan moest rust nemen. Hij ging met een pastor op de mountainbike. En hij had contact met Gideon van Dam, die hem zei niet anders te lezen dan psalm 131, veertien dagen lang. Dezelfde psalm heeft Herman Finkers op de been gebracht tijdens zijn time-out. Toen de Twentse cabaretier na een jaar of zeven weer op de Bühne klom, begon hij met de tekst van psalm 131 in het Twents.

Den en spar

Johan vertelde verder over zijn mijmeringen toen hij door de natuur liep. Hem viel op dat er verschil is tussen de den en de spar. De den houdt de takken fier omhoog. De spar laat de takken hangen. Als het sneeuwt zie je een verschil ontstaan. De takken van de den buigen niet mee, uiteindelijk breken ze. De spar laat de sneeuw soepel langs de takken wegglijden op de grond. Er zijn sparren-mensen en dennen-mensen. Sommige mensen lijken op dennen: ze zijn sterk en staan voor een zaak. De lasten stapelen zich op. Totdat de boom het niet meer verdraagt. Mensen die op sparren lijken doen dat anders; ze lijken minder vasthoudend, ze buigen mee en uiteindelijk blijven ze fier overeind in het bos.

De psychologe trekt de conclusie: ‘Juist de mensen die de lat hoog leggen, die een groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben en doorzetters zijn hebben meer kans op een burn-out. Het kan zelfs mensen overkomen die zich bewust lijken van het risico, maar zeggen: ‘Ik krijg het niet’.

Kort bij kerkenraad

Johan vertelt ook hoe hij zich tijdens zijn ziekte heeft verhouden tot zijn werk. Johan: ‘Van september 2010 tot januari 2011 heb ik helemaal niet gewerkt. Daarna ben ik begonnen met een enkele keer een dienst leiden, en heb dat langzaam opgebouwd. Na een tijd kon ik ook steeds meer mensen bezoeken. Een aantal hulpverleners heeft voor mij klaargestaan, precies de goede hulpverleners, daarvoor ben ik enorm dankbaar. Elke maand ben ik bij de opening van de kerkenraadsvergadering geweest om te vertellen hoe het ging en om met elkaar te bidden. Daarin zat een bewuste keuze om de mensen niet te ontlopen, om ook mijn zwakheid en ziekte te delen met mijn broeders. In augustus 2011 mocht ik weer helemaal aan de slag. Daarna is het werken altijd goed gegaan. Wel kwamen soms ineens klachten weer opzetten. Dat ervoer ik eerst als bedreigend, maar ik leerde ze ook gebruiken als een waarschuwingssignaal. Zo kon ik met vallen en opstaan de juiste balans vinden tussen werken en rusten en leerde ik de goede houding te zoeken in mijn werken en in andere aspecten van mijn leven’.

Johan het Lam, ‘Schaap met vijf poten’.  Ervaringen van een dominee met een burn-out. Uitgeverij Plateau Amersfoort 2019. Met achterin materiaal om het thema op een thema-avond aan de orde te stellen. Het boekje kost 15,99 euro. 

Foto: Foto op achterkant van boek met Janneke, Machteld en Johan