Foto: het breed moderamen in gesprek met een delegatie van de werkgroep Kerk en Israël 

Poging Palestijnse narratief mee te nemen in Israëlprogramma

Op verschillende plaatsen in de classis merk je dat de ontwikkelingen in de Gaza-oorlog hun repercussies hebben op de verhoudingen in de kerk. Het breed moderamen van de classis sprak daar over op 10 november 2023. Het bestuur wil proberen de lijn van het synoderapport ‘Als pelgrims onderweg met Joden en Palestijnse christenen’ (17 november) een plek te geven in het midden van de gemeenten.

Het bm voerde het gesprek over Israël en Gaza samen met vier leden van de classicale werkgroep Kerk en Israël: ds. Leon Eigenhuis (Lemele voorzitter), Willem Bouwhuis (Hellendoorn), Jonette en Ad de Hoop (Kampen). De synode zet in – zo vatte iemand samen – op drie lijnen: de onopgeefbare verbondenheid met Israël, begrip voor het Palestijnse verlangen naar recht en een diaconale roeping om vredesinitiatieven in de regio te ondersteunen. In de praktijk blijkt loyaliteit moeilijk opdeelbaar, je wordt al gauw in het ene kamp gepositioneerd of in het andere.

Verschillende leden van het breed moderamen hebben ervaren hoe het gesprek over Israël en Palestina emoties oproept. Een predikant die als gastvoorganger in een gemeente kwam, werd stevig bevraagd op een interview van René de Reuver in het dagblad Trouw. De Reuver probeert daarin het meersporenbeleid uit te leggen. Een kerkenraadslid liep tegen die visie te hoop en verweet de landelijke secretaris onvoldoende inzicht als hij onderscheid maakt tussen Palestijnen en de Hamas-beweging. ‘De Palestijnen hebben zelf voor Hamas gekozen’, aldus de kritische ambtsdrager, die de gastpredikant tot een zelfde visie wilde brengen. Een andere predikant werd er zelfs tijdens de nazit op een begrafenis op aan gesproken.

Daarentegen kwamen er ook voorbeelden op tafel die van nuancering blijk gaven. In de regio Deventer is een mars geweest voor de vrede zonder polariserende vlaggen of leuzen. In de Noordoostpolder is een initiatief geweest van een ochtendgebed dat mensen ontroerde. Het breed moderamen wilde niet zo ver gaan in een mailing aan kerkenraden direct na de synodezitting een aanbeveling te doen van het rapport ‘Als pelgrims onderweg’. Een enkel bm-lid vreesde dat zo’n actie eerder de polarisatie in de hand werkt, dan vredestichtend werkt.

De werkgroep was in het bm om het eigen beleid voor het voetlicht te brengen. De werkgroep wil vooral de Joodse leeswijze van de Schriften bevorderen. Het is dan niet zozeer de bedoeling om deelnemers aan te spreken ‘met de bril nog op van het NOS-Journaal’. Er is vooral de intentie vanuit een Joodse oorspronkelijkheid (fragmenten van) de Schriften te herontdekken. Dat kan zitten in kleine exegetische nuances. Het voorbeeld werd genoemd van de vrouw die de mantel van Jezus aanraakte en genezen werd; ze raakte niet zozeer de zoom in het algemeen aan, ze strekte haar handen uit naar de tsietsiet, de draden van de Joodse gebedsmantel die Jezus moet hebben gedragen. Joodse exegeten wijzen je op dat soort details.

De suggestie werd gedaan om bij het uitzetten van meerjarig beleid af en toe de vraag expliciet te stellen of het programma zo kan worden ingekleurd dat iets van de genuanceerde benadering van de PKN-nota terugkeert in het programma. Het voorbeeld werd genoemd van René de Reuver die bij een opening van een interclassicale ontmoeting de mensen in de kapel uitnodigde om te luisteren naar een deel van Psalm 43 met ‘joodse ogen’. Daarna las hij dezelfde psalm, vroeg weer een moment stilte en vroeg daarop om de psalm te overdenken vanuit ‘Palestijnse ogen’. Je ontwikkelt dan gevoeligheid voor de diverse narratieven in de regio.

Het breed moderamen sprak hernieuwd uit met waardering kennis te nemen van de werkzaamheden van de werkgroep Kerk en Israël. De werkgroep geeft verdieping aan de ontmoetingen in de classis. Diverse pastores treffen elkaar bij het leerhuis en scherpen elkaar in bij het lezen van de Schriften. De financiële middelen voor het werk zijn weliswaar beperkt, maar het lukt toch altijd weer om geld vrij te maken als dat nodig is.

Een voorstel om direct na het vaststellen in de synode van de PKN een schrijven aan gemeenten te sturen met een aanbeveling het gesprek op de daar geschetste wijze op te pakken, haalde het niet. Enkele bm-leden vreesden dat zo’n extra schrijven eerder meer discussie zou geven dan balsem zou zijn om tegenstellingen te masseren.

Publieke theologie

De preses Wilbert Dekker opende het breed moderamen met een bezinning op de publieke theologie. Hij las een tekst van Dietrich Bonhoeffer, een morgentoespraak tijdens een oecumenische conferentie op het Deense eiland Fano, van 28 augustus 1934. Bonhoeffer laat zich daar kennen als idealist en pacifist. Er is de nodige onrust in Duitsland, nadat de nazi’s aan de macht zijn gekomen. In zo’n wereld spreekt Bonhoeffer de woorden uit: ‘Er zal vrede zijn vanwege de kerk van Christus’. De vrede komt er niet door herbewapening, niet door investeringen van kapitaal. ‘Door geen van deze redenen’, zegt Bonhoeffer, ‘om de eenvoudige reden dat in alle opties vrede wordt verward met veiligheid. Vrede zal nooit bereikt worden als alles draait om veiligheid. Want vrede moet gewáágd worden’. Oorlogen worden niet gewonnen met wapens. Oorlogen worden gewonnen vanuit geloof in God. ‘Zij zijn gewonnen omdat de weg leidde naar het kruis’.

Casuïstiek

Diverse situaties in gemeenten kwamen aan de orde. Visitatie vertelde dat het gelukt is in een gemeente een convenant te sluiten tussen predikant en gemeente, waarbij de predikant als ambulant predikant beschikbaar komt voor werkzaamheden in andere gemeenten. Er is ook een klacht binnengekomen van grensoverschrijdend gedrag. Visitatie volgt daarin een stipt protocol.

Het breed moderamen sprak over gemeenten waarin een bestaande predikantsplaats als vanzelf wordt opgeheven of een andere invulling krijgt dan is afgesproken. Vroeger lag dat lastig, omdat je bij het onvervuld laten van een vacature kosten maakte. Die kosten zijn nu teruggebracht tot enkele honderden euro’s waardoor het herhaaldelijk voorkomt dat het breed moderamen voor verrassingen komt te staan vanwege adhoc-beleid van gemeenten, zo men wil: nieuw beleid van gemeenten.

Het breed moderamen besloot de cro-gelden voortaan in eigen beheer te nemen. Het geld wordt ingezet voor projectaanvragen vanuit plaatselijke gemeenten. Activiteiten waarin gemeenten onderling samenwerken kunnen een verzoek indienen voor een bedrag tussen pakweg 500 en 1000 euro. De inhoud van zo’n aanvraag kan variëren van een toneelvoorstelling met Bastiaan Ragaz tot een gezamenlijke regionale ontmoeting in het kader van de start van een nieuw seizoen.

Terugblik op classis

Het breed moderamen keek terug op de onlangs gehouden classicale vergadering. Er was volop belangstelling van de kerkenraden voor het open gedeelte waarin de veilige kerk op de agenda stond. Tot verrassing van enkele bm-leden staat overigens de verwerking van de consideraties op dit punt niet op de agenda van de synode in november, terwijl de classis wel onder druk en stomend water de reacties moest insturen. Uit die reacties bleek er met name op het punt van de verplichte VOG nog wel wat reserve te bestaan. Het idee om vaker een open classicale vergadering te houden, sprak de bm-leden wel aan.

De classis stelde met twee wijzigingen het beleidsplan vast. De tekst zal integraal op internet komen en in een e-flits zal ook naar de ‘two-pager’ worden verwezen. Mogelijk dat het bm er in een nieuwjaarsbericht opnieuw naar kan verwijzen.