Eerherstel voor de altaarsteen van Hellendoorn

Op 17 november kreeg een middeleeuwse altaarsteen van ’n Oalen Griezen, de protestantse kerk in Hellendoorn, een nieuwe plaats. Het loodzware object werd verplaatst van de naast de kerk gelegen pastorietuin naar de toren, waar een stilteplek ingericht zal worden.

Als gevolg van de Reformatie zijn de altaarstenen uit vrijwel alle middeleeuwse kerken verwijderd. Vele zijn vernietigd, maar er zijn ook exemplaren bewaard gebleven. Her en der was sprake van ‘desacralisatie’ (dr. Regnerus Steensma) van dat centrale rooms-katholieke inventarisstuk. De steen werd wel als drempel bij de buitendeur van de kerk gebruikt – zo werd hij letterlijk met voeten getreden. Dat lot heeft ook het exemplaar van Hellendoorn vele jaren ondergaan, tot 1962. De laatste jaren lag het in een pastorietuin.

In de tweede helft van de vorige eeuw is er sprake van herwaardering van de altaarsteen. In verschillende kerken heeft men bij de restauratie van de kerk de steen weer op een gemetselde onderbouw in het koor geplaatst, bijvoorbeeld in Lochem en Vollenhove.

Omdat dit toch wel herinneringen oproept aan een rooms-katholiek altaar, is de steen in Buitenpost in 1977 weer uit het koor verwijderd, waar hij in 1948 was herplaatst. Hij werd vervolgens op twee eenvoudige steunen onder de preekstoel geplaatst om dienst te doen als verzamelplaats voor de collectezakken. Het is dus opnieuw een offerplaats geworden, zij het in een andere zin dan in de rooms-katholieke tijd. Ook in andere kerken heeft men de steen deze functie gegeven, bijvoorbeeld in Meppel en Havelte, in beide gevallen omstreeks 1960.

In 2006 werd de restauratie en de herinrichting van de St. Agneskerk te Goutum afgerond. Er werd toen ook een nieuwe liturgietafel in gebruik genomen. Die bestaat uit een stalen frame met daarop twee houten balken, waarop een goed geconserveerde oude altaarsteen, die in de vloer lag, rust. Door de combinatie van oud en nieuw materiaal en de plaatsing voor de preekstoel is een evenwicht bereikt in de spanning tussen de betekenis van de oude steen en de functie in het vernieuwde interieur van de kerk.

Terug naar de altaarsteen van Hellendoorn. Daarvoor is geen plaats in de kerk: hij zou op het liturgisch centrum een obstakel zijn. Maar in de toren heeft hij ook een waardige plek gekregen!

dr. Jan Dirk Wassenaar

Foto's: 
Boven - de verplaatsing van de altaarsteen
Onder - de oude situatie in Hellendoorn
Onder - de nieuwe situatie in Hellendoorn
Onder - de situatie in Vollenhove