Kijken naar jezelf (blog)

Hoe ga je om met tweetallen? Die vraag kwam opnieuw naar boven bij me, toen ik in de Hermitage voor een tweetal schilderijen stond van ‘Maria met Kind onder een appelboom’.

We zijn in de kerk met dat thema bezig. We praten met twee predikanten en stellen hen de vraag of ze delen van het werk willen ruilen onderling. Beide predikanten vinden dat wel een aardig idee. Maar er is ook twijfel. Een belangrijk discussiepunt is de vraag: wie beoordeelt de verrichte werkzaamheden op grond van welke criteria? Loop je niet het gevaar dat de werkwijze van de ene predikant wordt uitgespeeld tegen de andere predikant? Dus wat de predikanten dan als versterking bedoelen wordt door de gemeente onderuit geschoffeld doordat ze het werk van de één als ‘minder’ kwalificeren en het werk van de ander als ‘superieur’.

Het gesprek kwam bij me boven toen ik in de Hermitage de tentoonstelling ‘De Schatkamer’ bezocht. Cathelijne Broers, de directrice, heeft diverse objecten uit de kelders van de Hermitage in Sint-Petersburg tot augustus tentoongesteld aan de Amsterdamse grachten. Het eerste deel bestaat uit tweetallen van kunstvoorwerpen die op elkaar lijken. Muntjes uit diverse tijdvakken. Een ridder geharnast op een paard uit een Mongoolse context en een Westeuropese cultuur. Statieportretten uit Engeland en uit Spanje. En dus ook twee Maria’s met kind; één van Lucas Cranach de Oudere (1472-1553) en één van Lorenzo Lotto (1480 - 1556). Een Duitser en een Italiaan. Een protestant en een rooms-katholiek.

Ik was direct verliefd op de Italiaanse versie. Ik kwam er te laat achter dat het de bad guy betrof. Degene die niet van mijn richting was. Maar ja, toen had ik innerlijk al gekozen. Het was zo levendig, zo menselijk. Benieuwd ging ik lezen hoe Cathelijne Broers de toelichting gaf en of ze ook de afslag naar de rooms-katholieke versie nam. Niets van dat alles.  

Ik las: ‘Wanneer je de zestiende-eeuwse ‘Maria met Kind’ van de protestantse schilder Cranach vergelijkt met die van de katholieke Lotto uit dezelfde tijd, zie je twee totaal verschillende schilderijen. Beide meesterwerken uit de renaissance staan wel bol van de symboliek, Cranachs concept is nieuw, dankzij zijn vriendschap met de hervormde Maarten Luther. De protestantse leer dringt ‘heet van de naald’ door in de kunstgeschiedenis. Door het geloof in Jezus en deelname aan de rite van het Laatste Avondmaal in de kerkelijke eucharistie wordt de gelovige weer deelachtig aan het eeuw leven. (....). Lotto’s Madonna is bijna een ‘gewone ‘moeder met haar kind. Ze kijken elkaar liefdevol aan. Alleen de drie engelen verraden dat het gaat om de Moeder Gods met de pasgeboren Verlosser. Met hun gebaren symboliseren zij Geloof, Hoop en Liefde’. Niets van een waardeoordeel. Gewoon een beschrijving en intrinsieke duiding van wat je ziet.

Ondertussen gebeurt er met mij als kijker wel iets. Doordat er twee schilderijen naast elkaar hangen ga ik beter kijken. Ik zie de appel en het brood in de hand van Cranachs kind. Ik kijk naar de stand van de handen bij de engelen achter Lotto’s Madonna. Wat is nou precies de stand van de handen bij de hoop? De verschillen helpen me om beter vanuit mezelf te kijken. Ik kom weg bij het vergelijkend warenonderzoek van twee schilderijen en ik kom uit bij de vraag wat ik zelf echt zie in de afzonderlijke schilderijen. Wat ik zeg: de intrinsieke waarden dus.

Dat zou ik willen bereiken als predikanten en kerkelijke werkers meer in teamverband gaan werken op diverse plaatsen in de regio. Dat het ons lukt elkaar voor de valkuil van de competitie te behoeden. Dat je bij de inzet van meer collegae niet je eigen voorkeur ontwikkelt, maar dat je kijkt en luistert en vanuit het eigene, wat nog scherper kan oplichten als je andere variaties kent. En dat je dat eigene nog meer ervaart als een appel op jezelf en op de eigen manier van geloofsbeleving. Dan blijven we uit de sfeer van het kijkersonderzoek, waaraan de televisie in Nederland vertrost en versimpeld is geraakt. Je krijgt stimulans in eigen geloofsleven, omdat het kijken naar anderen, meer bewustzijn bij jezelf oproept.

Boven: Cranach
Onder: Lotto