Ondertekening van Charta Oecumenica

De Charta Oecumenica, een beginselverklaring van Europese kerken, wordt op zondag 27 april in Vilnius, in Litouwen, ondertekend. Hieronder een persbericht dat daaromtrent naar buiten is gebracht en een reeks van veel gestelde vragen die een duiding geven van de tekst. Aan het eind staat een link waarmee je de meest recente versie van de Charta kunt downloaden.

Persbericht 
(22-4-2025)

Europese kerken ondertekenen gezamenlijk manifest  
 
De Europese Kerkenconferentie (CEC) en de Raad van Europese bisschoppenconferenties (CCEE) ondertekenen een gezamenlijke tekst Charta Oecumenica. Ze leggen daarin vast hoe de kerken zich willen opstellen bij actuele vragen, zoals die van vrede, vluchtelingen, dialoog en digitale ontwikkelingen. De ondertekening vindt plaats op 27 april in Vilnius, Litouwen. Namens de Protestantse Kerk zal ds. Klaas van der Kamp de bijeenkomst bijwonen. Hij is lid van het bestuur van de CEC.  
 
Door een gezamenlijk manifest te tekenen willen de kerken de inbreng van de kerken in het publieke debat versterken, de aandacht voor enkele actuele thema's vergroten en de onderlinge inzet stroomlijnen. De Charta Oecumenica is opgesteld op basis van inbreng vanuit de lidkerken en partnerorganisaties. Het is de bedoeling dat de lidkerken het document als een soort basisdocument gebruiken om eigen activiteiten mede structuur te geven vanuit een integraal Europees perspectief.  
 
FAQ: Vragen en antwoorden 
 
Vraag: Wat is de betekenis van Charta Oecumenica?  
Antwoord: Charta Oecumenica is een document van de kerken in Europa; de tekst geeft aan waar de actuele vragen anno 2025 liggen voor Europa. Je kan de Charta lezen als een oriëntatie, een soort belijden in deze generatie. In maatschappelijke termen zou je het een dashboard kunnen noemen.  
 
Vraag: Wat zijn de belangrijkste thema's van de Charta Oecumenica?  
Antwoord: Er zijn vier centrale thema's. De Charta geeft het kerygma van de kerk, de boodschap; de Charta laat zien wat oecumene in deze tijd is; de tekst laat zien welke religieuze partners er zijn; en de tekst gaat in op de inbreng van de kerk in de samenleving.  
 
Vraag: Waaraan kan je concreet denken bij die vier thema's? 
Antwoord: Het gaat om de identiteit vanuit een gezamenlijk perspectief; het gaat om de samenwerking; de verdieping van de kennis van het jodendom is concreet genoemd en ook de relaties met de moslims. Tenslotte worden er vier maatschappelijke thema's uitgewerkt: de vrede, natuurlijk actueel vanwege de oorlog in Oekraïne, de schepping, al even actueel met de klimaatcrisis, migratie, denk aan de vluchtelingen en de digitale revolutie die we meemaken.  
 
Vraag: De Charta is niet nieuw. Er was al een versie in 2001. Waarom dan nu de moeite om met een nieuwe tekst te komen?  
Antwoord: De situatie in Europa is in 25 jaar tijd ingrijpend veranderd. Europa is een seculier continent aan het worden en dat stelt een nieuwe generatie voor specifieke uitdagingen. Er zijn nieuwe ontwikkelingen rond vrede en veiligheid. In 2001 waanden we de Koude Oorlog voorbij. Nu weten we dat de tegenstelling tussen Rusland en Europa nog springlevend is. In 2001 waren er ongeveer 400.000 vluchtelingen; in 2023 was dat aantal ruim 1 miljoen. De verhouding tussen christenen en moslims is onder het vergrootglas gekomen met de aanslag op de Twin Towers in de VS in 2001. In Europa was het toch al een vraag hoe je met minderheden omgaat. Dat komt doordat er diverse landen zijn met een eenduidige meerderheid van lutheranen, orthodoxen, anglicanen of rooms-katholieken. De meerderheid moet steeds weer zoeken naar een goede balans richting de minderheden. Tenslotte nodigen de nieuwe digitale mogelijkheden uit tot doordenking.  
 
Vraag: De vragen mogen dan nieuw zijn, zijn de antwoorden ook nieuw?  
Antwoord: Zeker. Het onderdeel waarin men uitnodigt gewetensvol gebruik te maken van kunstmatige intelligentie (14) is helemaal nieuw. Hetzelfde geldt voor de hoofdstukken over jeugd (6) en, migratie (13). De reflecties over oorlog en vrede (11) zijn krachtiger aangezet. De vragen van de klimaatcrisis komen anders aan in de samenleving en in de tekst. En als je goed leest, zie je dat de verhouding tot jodendom subtieler is geworden en de verhouding tot moslims uitnodigend. De oecumenische insteek is minder voorzichtig en daagt uit meer werk te maken van het contact tussen kerken.  

Vraag: Is de opbouw verder hetzelfde gebleven?
Antwoord: Nee. De update van de Charta handhaaft de tweevoudige structuur van een theologische reflectie en toewijdingen. Het begint met het fundamentele geloof van de kerken, gaat over in hoofdstukken over de oecumene en identificeert dan actievelden. Door de voortgaande secularisatie in Europa, reflecteert het op de rol van de kerken als deel van bredere sociale groepen en minder direct in dialoog met de politieke instituties. In de vorige editie was een hoofdstuk ‘Gemeenschappelijke Verantwoordelijkheid’. Dat is in twee delen opgesplitst: ‘Ontmoetingsplekken’ (Spheres of Encounter) en ‘Terreinen van gezamenlijke verantwoordelijkheid en betrokkenheid in Europa’. Er is ook een algemene inleiding toegevoegd. Deze openingsparagraaf moet worden gezien als een integrale deel van de update van de Charta, als verbinding met de eerste versie en het legt sleutelwoorden uit.


Vraag: Wat is dan wel hetzelfde gebleven?
Antwoord: De Charta zoekt naar een duidelijke theologische onderbouwing, beginnend met het luisteren naar het woord van God, gebed en commitment in Europa als een expressie van kerkelijk getuigenis.

Vraag: Hadden de nationale kerken zelf niet zo'n tekst kunnen maken?  
Antwoord: Het is een misverstand om te denken dat de Europese Kerkenconferentie bestaat los van de nationale kerken. De nationale kerken zijn de eigenaar van het gezamenlijke platform. Het is een meerwaarde dat die kerken over het hele continent uitspreken dat dit de thema's zijn die er toe doen. Het stuk is er in geslaagd de taalbarrières te overstijgen en gemeenschappelijk vocabulaire te vinden.

Vraag: Is er dan nog een taalbarrière in Europa?
Antwoord: Ja, dat merk je in iedere vergadering. Het begint er al mee, dat je bij het schrijven van een tekst eigenlijk altijd een ‘native speaker’ vraagt de tekst te verbeteren. Je merkt het ook als er een voorzitter nodig is die een lastige vergadering moet leiden; ook dan wijkt men vaak uit naar mensen die het Engels als moedertaal hebben. Mensen die het Engels als tweede taal gebruiken hebben minder woordenschat en zullen al snel in algemene termen spreken.
 
Vraag: Impliceert het dat de synode van de Protestantse Kerk in Nederland nu de Charta Oecumenica gaat gebruiken om de agenda voor de eigen synode vast te stellen? 
Antwoord: Nationale kerken bepalen zelf hoe hun agenda er uit ziet. Nationale kerken bespreken allereerst die zaken die voor de kerken op dat moment van belang zijn. In Nederland zijn dat voor de Protestantse Kerk op dit moment bijvoorbeeld vragen van ambt en secularisatie. Het impliceert wel dat je bij een uitwerking of een publieke verklaring met een schuin oog aansluiting zoekt bij de tekst die we als kerken samen in de mond nemen.  
 
Vraag: Is er specifieke inbreng vanuit Nederland geweest in de Charta Oecumenica?  
Antwoord: Alle kerken en organisaties hebben op een concept-tekst mogen reageren. De reacties zijn niet afzonderlijk gepubliceerd. Dus wie er allemaal gebruik gemaakt hebben van de inspraakmogelijkheid is niet bekend. Wel weten we dat er vele reacties zijn binnengekomen, zowel van organisaties als Kerk en Vrede als van afzonderlijke lidkerken. Het concept is ook één- en andermaal besproken in het bestuur van de CEC, waarin ik als vertegenwoordiger vanuit Nederland meespreek en in de CCEE, het overleg van bisschoppenconferenties in Europa.  
 
Vraag: Heeft zo'n Charta zin, blijft zo'n tekst niet in de la liggen?  
Antwoord: Ja, het is zinvol als 114 kerken van de CEC en de Europese Raad van  bisschoppenconferenties samen een tekst vaststellen. Je geeft de kerken en organisaties die zich tot de kerken willen verhouden een ijkpunt. Het mag dan zijn dat er niet ieder moment een citaat uit volgt, dat deelt de Charta met allerlei basisteksten en grondleggende documenten. In die zin kan Charta leiders van nationale kerken en bisdommen helpen bij het vinden van woorden en hoofdlijnen van beleid. Dat je zo’n tekst niet iedere dag uit de kast trekt, deelt de tekst met bijvoorbeeld de grondwet. We raadplegen niet iedere dag de grondwet, maar dat wil niet zeggen dat het document overbodig is.  
 
Vraag: Is het de bedoeling dat er over 25 jaar weer een nieuwe versie van de Charta komt?  
Antwoord: Dat weten we nog niet. Laten we eerst proberen om de tekst die nu wordt vastgesteld bredere bekendheid te geven.   

Vraag: Waren er nog essentiële discussiepunten in het bestuur over de tekst die van de werkgroep kwam?
Antwoord: Aanvankelijk ging het over de aanpak, de plaats voor een nieuwe generatie, de rol van de kerken in een seculiere omgeving, de actuele veranderingen. In de laatste vergadering ging het vooral over gevoelswaarde van woorden. Moet je spreken over ‘hinder’ (Engels) als het gezamenlijk getuigenis ontbreekt of moet je spreken over ‘diminish’. Dat soort afwegingen.
 
Vraag: Waarom wordt de Charta in Vilnius in Litouwen gepresenteerd?  
Antwoord: Er is enige discussie geweest over de manier waarop men de Charta zou invoeren en ondertekenen. Er is gekozen voor een focusmoment in één van de Baltische staten. Je merkt dat de Baltische staten populair zijn voor internationale bijeenkomsten. De laatste assemblee van de CEC in 2023 vond ook al plaats in een Baltische staat, in Estland. De andere Europese kerken laten daarmee zien dat de voormalige republieken van de USSR nu volledig bij Europa horen.  
 
Vraag: Hoe vindt de presentatie plaats?  
Antwoord: De charta wordt ondertekend door de voorzitters van de CEC en CCEE op 27 april in de universiteit van Vilnius. Het geheel is omlijst met een processie door de stad en een introductie van de Charta. Bij de introductie wordt onder meer het woord gevoerd door aartsbisschop Nikitas, preses van de CEC en mgr. Gintaras Grusas, aartsbisschop van Vilnius.  
 
Vraag: Vindt er ook een presentatie plaats in Nederland?  
Antwoord: Die vraag hoort thuis bij de lidkerken van de CEC en bij de Raad van Kerken in Nederland. De lidkerken zijn naast de Protestantse Kerk in Nederland, de Remonstrantse Broederschap, de Doopsgezinde Sociëteit, de Oud-Katholieke Kerk, de Evangelische Broedergemeente, de Quakers en het Leger des Heils. Er is eerder een voorbespreking van de tekst geweest in het zogenaamde Fugo-beraad, een overleg van diverse kerken in het aartsbisdom Utrecht. De Protestantse Kerk in Nederland heeft zich al uitvoerig laten informeren over de tekst tijdens de synodezitting op 10 april. De Raad van Kerken in Nederland heeft kennisgenomen van de tekst op 2 april en gesproken over de betekenis.   

Vraag: Hoe zien de Europese kerkenorganisaties zelf het vervolg?
Antwoord: In juni, tijdens een eerste digitale ontmoeting met vertegenwoordigers van lidkerken, wordt de receptie van de tekst besproken. Ook bij de ontmoeting van algemeen secretarissen van landelijke raden van kerken keert het thema terug. 

Vraag: Is er ook een Nederlandse tekst beschikbaar?
De Raad van Kerken in Nederland heeft op 2 april besloten dat de koepelorganisatie een Nederlandse tekst naar buiten zal brengen. Verder is er een tekst gemaakt geïnspireerd op de Charta. Het is geen directe samenvatting, maar het geeft wel thema’s van de Charta weer. En het plaatst de tekst in de context van het bijbelboek Handelingen. Je kan het als belijdenis, als bezinning, in een viering kunt gebruiken. De tekst daarvan is in het Nederlands en luidt:


I
In Europa
geloven we in één heilige, katholieke en apostolische kerk.
We zoeken de onderlinge eenheid uit te bouwen en te vieren.

II
In Europa
zoeken we naar wegen om het geloof zonder polarisatie zichtbaar te maken.
We luisteren naar het Woord van God, we bidden samen.
We geven een gemeenschappelijk getuigenis.
We verkondigen gezamenlijk het Evangelie.
We spreken met andere mensen en we zetten ons in voor elkaar.  

III
In Europa
verlangen we elkaar beter te leren kennen.
We bouwen mee aan het huis van Europa.
We zoeken verdieping in de Joodse wortels van ons geloof.
En we staan open voor verbreding in de relaties tot moslims,
en tot mensen met een andere religie of levensbeschouwing.

IV
In Europa
voelen we ons mede verantwoordelijk voor de samenleving.
We streven naar vrede.
We beschermen de schepping.
We zijn gastvrij voor ontheemden.
We zoeken nieuwe technologie en digitalisering heilzaam te gebruiken.

+++
In Europa
belijden we God als Vader, als Zoon en als Heilige Geest
in navolging van Lydia,
de eerste vrouw die zich aansloot op het continent bij het christelijk geloof.
En we beseffen, hoe bijzonder het is,
dat de Geest Paulus ooit opdroeg de oversteek naar Europa te maken.


Toelichting: Deze tekst sluit aan bij de revisie van Charta Oecumenica, die in april 2025 wordt vastgesteld. De tekst beoogt de woorden in een persoonlijke context te plaatsen, waar de Charta vanuit kerkelijke optiek spreekt. Leidend zijn de koppen en tussen koppen van de Charta. Toegevoegd zijn de laatste regels na +++ die gedachten beogen terug te halen vanuit het begin van de kerken in Europa als beschreven door Lukas in het boek Handelingen.  

Voor de versie van de Charta die voorafgaand aan de ondertekening beschikbaar was: klik hier.