Foto: Deelnemers aan het werkbezoek, met onder anderen op voorste rij v.r.n.l. pastor Jenny Mooij, scriba René de Reuver, preses Wilbert Dekker, voorzitter visitatie Henk Spit, mt-lid dienstenorganisatie Maurits van Stuijvenberg, tweede scriba Johan Kuiper, eerste scriba Jan Dirk Wassenaar, ccbb-adviseur Rikus Snel, bm-lid Janny Bunschoten en adviseur dienstverlening Anneke van der Velde.

Samenwerken als uitdaging

‘Wie worstelt er eigenlijk met wie als het gaat over het thema ‘de worsteling die samenwerken’ heet? We worstelen niet met elkaar. We worstelen vooral met onszelf’. In een korte one-liner vatte ds. Gerlof van Rheenen, predikant van de Stinskerk in Zwolle-Westenholte zijn visie samen op samenwerking tijdens het werkbezoek van een landelijke en regionale delegatie aan de provinciehoofdstad op 11 april 2024.

Eén keer in de vier jaar komt de landelijke kerk op bezoek. Overijssel-Flevoland was dit keer aan de beurt. Dr. René de Reuver, scriba van de Generale Synode, en Maurits van Stuijvenberg van het managementteam van de dienstenorganisatie waren op bezoek in Zwolle. Ook het breed-moderamen van de classis was in zijn geheel te gast bij de Zwolse kerk. Het ging over verschillende vormen van samenwerking; allereerst over de samenwerking in de protestantse gemeente van Zwolle.

Jessica Braakman, lid van het breed-moderamen van de classis, opende de bijeenkomst met een korte liturgie, waarin het gedrag van de mier (Spreuken 6: 1-11) de toon zette. De mier denkt vooruit, de mieren werken samen en ze verdelen onderling de taken. Het beeld van het onzelfzuchtige diertje keerde enkele keren terug tijdens het werkbezoek.

Foto: ds. Gerlof van Rheenen, predikant Stinskerk

Daarna was de beurt aan ds. Gerlof van Rheenen. Hij vertelde eerst iets over de naam en de architectuur van de Stinskerk. Het jonge gebouw dateert uit 1992 en laat zien hoe spanten omhoog lopen en bij elkaar komen in het kruis en een alziend oog. De delegatie kreeg vervolgens een rondleiding door het gebouw, waarbij ook de samenwerking met de NGK-predikant (hij heeft een werkplek in het gebouw) en Youth for Christ (ze maken gebruik van de kelder) werden genoemd.

Eduard Metselaar, voorzitter van de Algemene Kerkenraad, schilderde het beleid van de kerkenraad de afgelopen jaren in Zwolle. Hij herinnerde aan het project ‘Heilige Huisjes’, waarbij de zes wijken werden uitgenodigd om als tweetallen verder invulling te geven aan de toekomst. Het doel van de actie was adequaat te reageren op een krimpende markt. Uiteindelijk wilde de kerkenraad vijftig procent van de gelden blijven uitgeven aan het pastoraat; dat dreigde op termijn terug te lopen van 43 naar 33 procent. En men wenste te werken met sluitende begrotingen op wijkniveau. Daarbij koos men er voor om het centraal gestuurde beleid verder te decentraliseren op wijkniveau. Men nam afscheid van diverse betaalde kosters en schoonmakers. Het kerkelijk bureau ging in formatie terug van 2,1 naar 1,0 fte. Inmiddels heeft men de geclusterde wijken gevraagd om de plannen voor de verdere toekomst. Een projectgroep heeft zich over de epistels ontfermd en zal in mei rapport uitbrengen in de AK. Het is de bedoeling om dan opnieuw het perspectief te formuleren in overleg met de wijkclusters.

Foto: Eduard Metselaar

Ds. Gerlof van Rheenen ging verder door op de samenwerking in het cluster van de Stinskerk en de Open Kring (Stadshagen). Het was aanvankelijk best een uitdaging deze verschillende wijken met elkaar in contact te brengen. Achter de Stinskerk staat een dorpsgemeenschap met ongeveer 5000 inwoners, achter de Open Kring een nieuwe stadswijk met 28.000 inwoners. Ds. Wim Andel bracht een perspectief aan van samenwerking met het begrip ‘Schuivende Panelen’. Hij maakte onderscheid tussen diverse werksoorten en het lukte op enkele onderdelen om de gemeenten gezamenlijk te laten optrekken. ‘We probeerden niet uit te stralen dat we tot elkaar zijn veroordeeld, maar dat we elkaar zijn gegeven’, legde één van de pastores uit. Er kwam gezamenlijke toerusting, huiskamerontmoetingen, gezamenlijke diensten (zes alleen al in de zomer), een gezamenlijke startzondag. Er bleven ondertussen ook uitdagingen. Zo is het best ingewikkeld om een vorm te vinden voor een gezamenlijk avondmaal, als er verschillen zijn rond de criteria waaraan je moet voldoen bij deelname aan het sacrament. Een deel van de kerkgangers vindt het moeilijk om ter kerke te gaan als de dienst op een locatie aan de andere kant van het spoor wordt gehouden. Dat zijn de worstelingen, waarbij je teruggeworpen wordt op oorspronkelijke vragen als: Waartoe zijn we kerk? Het is een worsteling vooral ook in jezelf.

Het bezoek reageerde met herkenning. Het lukte in Zwolle om met rust en leiderschap tegenslagen onder ogen te zien en naar oplossingen te zoeken. Bij het leiderschap trok één van de delegatieleden, later bij een volgend thema, het beeld van de mieren door. De mieren hebben, al schijnen veel mensen dat niet te weten, een koningin, die ietwat verborgen in de gemeenschap aanwezig is, die – zouden wij zeggen – veel delegeert. Zij geeft feromonen af, een soort van geurstoffen. ‘Wij zouden in de kerk zeggen: Zij regeert door inspiratie, door de Geest’. Je probeert zo in een gemeente een sfeer te creëren die mensen inspireert.

Foto: Foto vanaf de trappen naar de hal, met v.l.n.r. met gezicht naar camera: tweede scriba Johan Kuiper, voorzitter AK Eduard Metselaar, Cor Baljeu, René de Reuver, Gerlof van Rheenen en scriba Jan Willem Bosselaar

Iemand stelde vast dat de snelle groei van Stadshagen toch niet kan voorkomen dat het ledental van de kerk terugneemt; een beeld dat je herkent in andere snel groeiende steden. Een ander vroeg naar de samenwerking tussen kerken. Ds. Cor Baljeu, predikant van de Open Kring, vertelde dat er 59 kerken in Zwolle zijn en dat het lukt om elkaar op sleutelmomenten te vinden. Hij refereerde aan de laatste viering op Witte Donderdag in de Open Kring, waarbij NGK en PKN samen invulling gaven aan de avondmaalsviering. Weer een ander lid van de delegatie ging door op het belang van het kerkgebouw. Het is in Zwolle inmiddels gelukt Adventskerk en Oosterkerk bij elkaar te brengen. De samenwerking bij de andere wijken krijgt op deelterreinen invulling. Boven de markt hangt de vraag of het ook zal lukken het aantal kerken terug te brengen. Vanuit de landelijke kerk werd verwezen naar het rapport ‘Speelruimte gezocht’, waarin men erkent dat de plekken van samenkomst bijzondere betekenis hebben voor mensen. Het pleit enerzijds voor het aanhouden van gebouwen; tegelijk is er het besef dat je als wijkgemeente dan wel de financiën bij elkaar moet leggen die daarvoor nodig zijn. ‘Als een mier een obstakel tegenkomt, blijft het niet lang aarzelen voor het object, maar zoekt het wegen over het obstakel heen of er omheen om het doel te bereiken’. Een bezoeker stelde vast dat mensen van buitenaf, zoals Jan Boer en Alwin Kaashoek een bijdrage hebben geleverd aan de plannen, die in Zwolle worden uitgerold. Ze laten het nut zien van mensen van buitenaf, die met een neutrale blik kunnen adviseren.

Foto: ds. Cor Baljeu in het midden geeft een toelichting op de kerkzaal van Open Kring

Na het bezoek aan de Stinskerk verplaatste de groep zich naar Stadshagen. Ds. Cor Baljeu en voorzitter van de kerkenraad Hans van Eerbeek lieten de gasten de gebouwen zien die zijn aangebouwd bij het zorgcentrum. Waar de Stinskerk spanten heeft die omhoog wijzen, ontbreekt bij de Open Kring iedere vorm die doet denken aan een torenidee. De architect wilde de blik juist gericht zien op de omgeving, op de mensen. De groep gebruikte de lunch in de hal van de kerk.

Ds. Gijsbert Rohaan sneed in Stadshagen een tweede thema aan: de samenwerking zoals die tussen gemeente, classis en land vorm krijgen. Hij had de vragen daaromtrent besproken in de werkgemeenschap. Er kwam een positief beeld naar voren over de bredere vergaderingen, waarbij de metafoor van de ANWB opkwam. ‘Als er wat aan de hand is, weet men deze geledingen te vinden’. De waardering is overigens breder. Het land snijdt thema’s aan waar men plaatselijk niet zo snel op zou komen, zoals dat van de veiligheid. Men reikt jaarthema’s aan zoals ‘Aan tafel’ waar men plaatselijk gebruik van maakt. Gijsbert Rohaan stelde vast dat er ook thema’s zijn die discussie oproepen; het profetisch spreken van de kerk is zo’n onderwerp. Eigenlijk zou de kerk wel vaker vanuit die richting publiek zich mogen uiten, aldus een geluid uit de werkgemeenschap. René de Reuver ging daarop in. Hij noemde het profetisch spreken niet alleen een landelijk thema. Ook plaatselijk houdt men zich daarmee bezig, onder meer in de liturgie. Hij herkende de voorzichtigheid, mede omdat er een scheiding is van kerk en staat en de invloed van de kerk in een seculiere omgeving bescheiden is. Als je iets zegt, analyseerde hij, probeer je je eigen taal te kiezen en moet je positie kiezen die gedragen wordt door de kerk die je vertegenwoordigt. Een laatste thema van Gijsbert Rohaan haakte aan bij diverse lokale ontwikkelingen: zorg over jongeren, inspanningen om ambtsdragers te vinden, en voorkomen dat je door bureaucratisering vleugellam dreigt te raken bij het nemen van beslissingen.

Foto: v.l.n.r. ds. Gijsbert Rohaan, ds. Jaco Zuurmond en bm-lid Janny Bunschoten

Ds. Jaco Zuurmond, academiepastor in Enschede, was overgekomen vanuit de universiteitsstad om iets te vertellen over een laatste focuspunt van het werkbezoek: de positie van het studentenpastoraat. Hij herinnerde aan de situatie in Enschede, waar men als kerk weinig verbindingen had met de universiteit. De wereld van de wetenschap dreigde wat gescheiden te blijven van de wereld van het geloof. Net als bij de landelijke kerk wilde men die onderscheiden posities verbinden met elkaar. ‘Het studentenpastoraat kan de boeggolf zijn voor de kerk’, klonk het. Jaco Zuurmond ging in op diverse situaties bij de universiteit waar het beeld van samenwerking en antithese gezicht kreeg. Hij voerde gesprekken over een stilteruimte, over de plaats van compassie, en over zondagsrust om andere vormen van diepgang voet aan de grond te laten krijgen in de academische wereld.

Foto: v.l.n.r. ds. Martin Jans, ds. René de Reuver, studentenassistent Lynn, Jessica Braakman, Johan Kuiper, Wilhelm Weitkamp, Janny Bunschoten, studentenassistent Adrianne, Gijsbert Rohaan en Anneke van der Velde

De delegatie verplaatste zich in de middag van Stadshagen naar Windesheim om het studentenpastoraat verder in beeld te krijgen. Ds. Martin Jans, studentenpastor in Zwolle, liet de bezoekers kennismaken met het project ‘Hé Mens!’. Het studentenpastoraat heeft fotoshoots gemaakt met studenten, waarbij ze iets laten zien van hun leefwereld en ook iets van hun verlangen. Het leidt tot herkenbare verhalen, waarbij Khariem bij voorbeeld vertelt hoezeer hij het waardeert nu eens niet te worden aangesproken op zijn lesdoelen en studievoortgang, maar op zijn diepere verlangen. Twee studentenassistenten, Lynn en Adrianne, die zijn toegevoegd aan het studentenpastoraat, noemden dat ook een belangrijke ontdekking in hun werk. Ze waren voorbereid op het organiseren van evenementen. Maar ze hadden de ervaring opgedaan dat het studentenpastoraat ook wezenlijk een andere, diepere snaar van leven wist te raken. Wilhelm Weitkamp, voorzitter van het bestuur van het Studentenpastoraat, vertelde dat in het bestuur kerkelijke vertegenwoordigers en mensen uit de sfeer van de opleidingen en academie, samen backing geven aan het werk van ds. Martin Jans. Ds. Martin Jans vertelde dat het project ‘Hé Mens!’ inmiddels allerlei spin-offs heeft gekregen. Er is een onderwijsmodule uit voort gekomen, waarmee studenten studiepunten kunnen halen; onderdeel daarvan is ook een gesprek met de studentenpastor. En er zijn workshops opgestart op het stramien van het project. Martin Jans vertelde dat hij met een collega in Groningen werkt aan een wetenschappelijk onderbouwd artikel over de plaats en zin van het studentenpastoraat om het werk nog meer profiel te geven.

Voorzitter bestuur Wilhelm Weitkamp, studentenassistenten voor studentenpastoraat Adrianne en Lynn

Ds. Anneke van der Velde bekijkt een beeld van het project 'Hé mens!'

Maurits van Stuijvenberg bij het tijdschriftenrek van de Open Kring in Stadshagen 

René de Reuver aan het woord over het profetisch spreken van de kerk

Wilbert Dekker in gesprek met Martin Jans

Kelderruimte onder de Stinskerk, waar Youth for Christ gebruik van maakt