Verzoening na de oorlog
De vraagstelling deed wonderlijk aan. Oekraïne is in oorlog. En in een ‘black box’, een vergaderzaal in Tallinn ging de Europese Kerkenconferentie nadenken over de situatie na de oorlog. Is er verzoening mogelijk tussen partijen die elkaar nu naar het leven staan?
Op het podium zaten zaterdag 17 juni mannen die de oorlog van dichtbij meemaken. Geestelijke leiders van onder meer de orthodoxe kerk, de gereformeerde kerk, de lutherse kerk. Je proeft de spanning.
‘We betalen een erg hoge prijs voor onze identiteit’, legde Yevstrativ, geestelijke van de Orthodoxe Kerk uit. ‘De lessen uit de Tweede Wereldoorlog, toen we zeiden ‘dat nooit weer’, zijn vergeten. We verlangen naar Just Peace, Rechtvaardige Vrede’.
Bureha Volodymyr van de Theologische Academie in Kiev was duidelijk. Tijdens de oorlog is het wel heel lastig over genade voor de vijand te spreken. ‘De mensen uit Rusland die verantwoordelijk zijn voor het geweld moeten voor een militair gerechtshof komen. Zonder zo’n tribunaal is er geen verzoening mogelijk’. Je kan eigenlijk pas na de oorlog over verzoening gaan praten en je moet zorgen dat er dan ook jonge mensen bij zijn, die minder verbitterd zijn, zei hij.
Het zal een enorme opgave zijn om na de oorlog de verwoestingen te boven te komen. Er zijn nu al zo’n 200 gebedsplaatsen min of meer vernietigd. Sander Zán Fábián, bisschop van de Trans-Carpathische Gereformeerde Kerk, sprak over het uitzitten en uitvechten van de oorlog. ‘We kunnen daarna pas spreken over verzoening’. Hij noemde ook de angst dat de oorlog zou kunnen ontaarden in het gebruik van atoomwapens.
Andzej Kuzma, een orthodoxe geestelijke uit Polen, sprak zorg uit over beelden die op internet circuleren. Je kan zien hoe orthodoxe priesters met elkaar in gevecht zijn. Het gaat om een tegenstelling van orthodoxe, van wie een deel nog trouw is aan het patriarchaat van Moskou, terwijl het andere deel juist aansluiting heeft gevonden bij het patriarchaat van Constantinopel. ‘Er is hier dialoog nodig’, zei Bureha. ‘De waarheid is in ons hart’, vertelde later Yevstrativ, ‘en waar waarheid is, is God. En waar God is, is de overwinning’.
Foto: Negen relatief jonge mensen uit de wereld van journalistiek, universiteit en kerk en actief in Oost-Europa, meest in Oekraïne
Cynisme
Op zondag 18 juni bracht de Europese Kerkenconferentie negen relatief jonge mensen bij elkaar op het podium. Ze waren inhoudelijk behoorlijk somber over de situatie. 'Het is de ideologie van Russische vrede die er op neer komt dat men in Rusland terug wil naar een groot-Russisch rijk zoals dat er was ten tijde van de USSR. Zolang Putin aan de macht is, komt er geen vrijheid in Belarus. Dan is de hele wereld onveilig'. En zolang het Kremlin ongestraft kan zeggen: 'Vrede is oorlog en oorlog is vrede' zal de oorlog nog jaren duren'.
Een journaliste verwoordde: 'Je moet spreken. Dat is goed tegen de angst'. Een wetenschapster vertelde dat ze onderzoek had gedaan naar de rol van de media in het Russisch-Oekraïense conflict. De media spelen een dubieuze rol en die rol begint al veel eerder dan het wapengekletter. Allerlei tendentieuze berichten deden de ronde, als zou de Nato OekraÏne dreigen aan te vallen.
Foto: Yevstrativ
Pathway to Peace
De Europese Kerkenconferentie werkt zelf aan een Pathway to Peace. In deze weg wil de CEC initiatieven coördineren om het conflict in Oekraïne te begeleiden. Er zijn drie uitwerkingen:
1. Kerkleiders, intellectuelen en academici worden uitgenodigd om na te denken over de toekomst van Oekraïne en over de rol die de kerken kunnen spelen in het proces van vrede en wederopbouw.
2. Mensen en organisaties worden opgeroepen mee te helpen aan de wederopbouw van verwoeste religieuze plaatsen. Daar waar de gebouwen geschonden zijn, kan men dat melden, zodat er een soort registratie ontstaat van plekken waar iets moet gebeuren en middelen die beschikbaar zijn. Yevstrativ, geestelijke van de Orthodoxe Kerk, legde uit dat er al plekken zijn waar men kan werken aan wederopbouw zonder het risico te lopen dat de kerk opnieuw wordt vernietigd.
3. Mensen werden opgeroepen mee te denken over het begrip 'Just Peace'. Men wil op deze manier de religieuze retoriek rond Oekraïne ontmaskeren en opnieuw genuanceerd leren spreken over de belang tussen oorlog, vrede en verzoening.