Safari langs pioniersplekken

Almere

Een safari, noemde de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk het. En daar leek het ook op. Op een winderig terrein midden in Almere-Poort werden we verwacht. We waren met enkele synodeleden, de directeur van de Bond van Predikanten en ik als classispredikant. Klazien ter Veen stond te wachten op de parkeerplaats. Er lagen tientallen ampullen. ‘Die zijn van lachgas, dat is tegenwoordig een rage. Ik heb ze gefotografeerd. Voor de buurtwacht’.

Klazien leidt ons naar een bus vlakbij een labyrint. Het is de rijdende kerk, de bus van de dominee zoals ze in de wijk zeggen, waarin enkele vrijwilligers wachten. De schone poort is één van de pioniersplekken in Nederland. De safari leidt langs drie van die plekken om de deelnemers een indruk te geven van wat de pioniers in de praktijk tegenkomen. Waar je na een dag toeren wel achter bent, is dat de ene pionier ingrijpend verschilt van de andere pionier. Je kan ze niet echt over één kam scheren.

De rijdende kerk in Almere-Poort is min of meer toevallig ontstaan. Pieter en Klazien ter Veen verhuisden vanuit Etten-Leur naar Almere, toen Pieter met emeritaat ging. Ze keken op de kaart, wilden centraal wonen, liefst aan water, niet te duur en belandden in de jongste stad van Nederland. Er woonden toen al 5000 mensen in Almere-Poort, dat aantal is inmiddels verder gestegen naar 13.000 en zal verder stijgen naar 50.000 inwoners. Maar een omvangrijke protestantse kerk met veel vertakkingen zoek je er tevergeefs. Vandaar dat Pieter en Klazien zich er voor gingen inspannen. Ze pionierden op de voormalige Zuiderzeebodem nog voordat Utrecht het hele pioniersproject van de grond had getild.

Inmiddels is de rijdende kerk een begrip en zijn de dromen verder uitgebouwd. Er is een aanvraag ingediend bij de classis om als ‘missionaire gemeente’ betiteld te mogen worden. Er wordt een discussie met de landelijke kerk gevoerd om de vrijwilligster en teamcoördinator Bettie Woord aan een predikantstitel te helpen. Er is een kapel geprognotiseerd waar mensen op kunnen intekenen en voor de prijs van honderd euro een nachtplaats kunnen krijgen. En er zijn plannen voor een soortgelijke kapel op de Floriade die in 2022 in Almere-Stad moet worden gelanceerd.

Het project in Almere-Poort begon in 2012 met een eerste levende kerststal. Midden in de blubber van de wijk in opkomst stond de ezel en waren een paar schapen te vinden. En Pieter was erbij als vertellende herder. Na het kerstproject was er het labyrint. De klassieke vorm van het labyrint - bedoeld om te mediteren - is er vormgegeven met planten en struikjes. En in 2013 kwam de kerk op wielen, gefinancierd door de landelijke protestantse kerk, waarbij Almere-Poort officieel een pioniersplek werd.

Veel werk gebeurt hier spontaan en met onuitputtelijk besef van realisme. ‘We houden van down to earth’, zegt één van de vrijwilligers.

Vitamine G

Van Almere gaat het naar Hilversum met een heuse safari-jeep. Diependaalsekerk is de bestemming. ‘Is dit de kerk waar ooit Arnold van Ruler aan verbonden was?’, vraagt één van de deelnemers. ‘Of was het gewoon de Grote Kerk in Hilversum?’ Het antwoord blijft wat in de lucht hangen, maar als ik thuis kom en google zie ik dat Arnold van Ruler van 1940 tot 1947 inderdaad aan deze kerk was verbonden.

De situatie is inmiddels gewijzigd. Toen ds. Gerard Kansen predikant werd, kreeg hij een dubbele verantwoordelijkheid voor enerzijds de aanwezige wijkgemeente en anderzijds een missionair project. Het was zoeken hoe de wijk nieuw elan zou kunnen krijgen. En wat begon onder de werknaam ‘Vitamine G’ (met de G van God, Geest, gebed, gezelligheid) werd uiteindelijk een missionaire gemeentevorm waarbij de maaltijd een belangrijke rol speelde en jonge mensen zochten naar aansprekende, directe vormen van vieringen en kerkzijn. Inmiddels heeft de missionaire wijk zich ontwikkelt tot een charismatische gemeenschap met twee jonge pastores Rianne en Kaj; en met allerlei activiteiten als de alfacursus en het ministerygebed.

Spannend was het moment waarop drie volwassenen zich lieten dopen. ‘Via bol.com hadden we een bassin gevonden. We waren uren bezig om het met lucht te vullen en later weer van het water te ontdoen’. Het project heeft voor drie jaar de status van pioniersplek. Het is spannend om te zien of het lukt de financiering daarna verder te verzelfstandigen.

Rianne ten Voorde vertelt dat men zich herkent in de metafoor die vanuit Australië is overgewaaid. Men vergelijkt de klassieke gemeente met een land waar een hekwerk omheen is geplaatst om de dieren binnen de omheining te houden. De nieuwe gemeente heeft geen geld voor een hekwerk en heeft een bron geslagen. Men vertrouwt er op dat de dieren uit dorst naar levend water iedere keer opnieuw de bron zullen weten te vinden.

Massage

De laatste halte is die van het Christelijk Spiritueel Centrum. De PKN heeft er voor dit jaar een filmpje over gemaakt wat je op internet kan vinden. Eén van de synodeleden die bij de safari aanwezig was vertelde eerlijk dat men in zijn gemeente (Winsum) het filmpje niet had gebruikt, omdat het vervreemdend werkt. Je kunt niet in drie minuten tijdens een collecte uitleggen wat de grondslag onder christelijke massage is. Tjitske Volterink praat er overigens vrijmoedig over. Ze stoorde zich aan het monopolie dat boeddhisten en alternatieve levensbeschouwing lijken te claimen op massages, meditaties en spirituele zingeving. Ze legde de verbinding tussen de christelijke levensovertuiging, lijfelijkheid en innerlijke rust. Ziel, geest en lichaam vormen een eenheid en zo gaat ze er in trainingen mee om.

Tot haar klantenkring behoren echtparen die zich samen oefenen in de aanraking; ze leert ze masseren en luisteren naar de stem van het hart. Dat klinkt misschien erotisch, maar het is eerder een oefening in fijngevoeligheid. De algemene kerkenraad in Hilversum reageerde aanvankelijk terughoudend, maar nadat men zich eenmaal verder had verdiept in de aanpak gaf men het graag support. Tjitske en haar man laten zien hoe esoterische olie, massage, zinvolle wandelingen niet het monopolie zijn van paranormale geestelijken. Ze verbinden de lichamelijke wellness met de christelijke levensovertuiging. Ze wisten onder meer een medewerkers van het blad Paravisie te overtuigen van de unieke benadering. De man zelf leidde mensen naar een vacuüm, een leegte in hun denken, maar Tjitske leidt mensen naar het contact met Jezus Christus. Soms zijn er mensen, vertelt ze, die zeggen dat alle godsdiensten hetzelfde zijn. Dan reageer ik schouderophalend en zeg dat ik dat niet weet. Ik weet niet of Krshna dat doet. Ik weet dat Jezus dat wel doet en dat is voor mij voldoende. En dan merk ik dat de mensen het eigenlijk ook niet weten hoe het precies zit met Krshna. Tjitske heeft zelf een droom: Dat ze de kamers boven de voormalige huisartsenpraktijk in Hilversum achter zich kan sluiten en kan intrekken in een groot kloostercomplex in de RTV-stad, wat nu nog in handen is van een projectontwikkelaar. Het staat al jaren leeg, omdat de gemeente het niet wil vrijgeven voor financiële exploitatie, maar liever een bestemming zou zien in de lijn van de spiritualiteit. De eigenaar moet daar nog een nachtje over slapen.

Tot slot: De ring Flevoland heeft mij uitgenodigd om op 3 oktober nader kennis te komen maken. Als thema voor de bijeenkomst is gekozen voor: 'Hoe kunnen we missionair kerkzijn in de polder?' Me dunkt de ervaringen in Almere geven een eerste indicatie van een antwoord.  

Foto boven: de delegatie die op safari ging met onder meer rechts vooraan ds. Hélène Evers van de Sionskerk in Zwolle en achter haar ds. Nynke Dijkstra-Algra, organisator van de safari, van wie onlangs bekend werd dat ze de nieuwe beleidssecretaris van de PKN wordt. 
Foto onder 1: Tjitske Volterink
Foto onder 2: Teamcoördinator Bettie Woord
Foto onder 3: Pastor Rianne ten Voorde 
Foto onder 4: Ds. Pieter ter Veen