De maaltijd van de Heer (1)

Alle predikanten binnen de Protestantse Kerk in Nederland moeten elk jaar een paar weken besteden aan nascholing. Daarvoor moeten zij een plan schrijven: welke cursussen wil je volgen aan de Protestantse Theologische Universiteit? Wat ga je daarnaast aan eigen studie doen?

Deze nascholing is bedoeld om je als predikant nader te verdiepen in iets wat raakt aan geloven en kerk-zijn. Zo ontwikkel je jezelf als predikant: je werkt aan verbreding en verdieping van je kennis en vaardigheden. Maar het is niet de bedoeling dat je dat alleen voor jezelf doet: het zou mooi zijn als de gemeente er ook door wordt verrijkt.

In het vorige nummer van het kerkblad hebben jullie kunnen lezen dat Astrid in de laatste week van september de training ‘Leren geloven in diaconaal handelen’ heeft gevolgd. Daar gaan we in de Open Hof vast iets van merken.

In mijn vorige gemeente Luttelgeest heb ik ook zo’n plan voor de nascholing geschreven. Het is besproken met classispredikant Klaas van der Kamp. De leden van de kerkenraad van de Open Hof hebben het ook onder ogen gehad.

Er is dit jaar nog niet van gekomen om aan de nascholing te werken. Dat betekent dat ik dit najaar er drie weken aan moet besteden – om te beginnen de laatste week van oktober. Daarom is dit nummer van het kerkblad een goede gelegenheid om te vertellen wat ik ga doen.

Ik heb dit stukje de titel gegeven: ‘De maaltijd van de Heer’. Ik had ook kunnen schrijven: ‘Avondmaal’ of ‘Eucharistie’ (dat betekent: dankbaarheid, dankzegging).

De maaltijd van de Heer is belangrijk voor mij. Dat is niet altijd het geval geweest. Nee, oh nee: als kind had ik een grote hekel aan diensten met avondmaal. Later, in de jaren dat ik theologie studeerde in Amsterdam is dat veranderd. Ik kwam toen in een protestantse kerk, waar elke zondag brood en wijn werden gedeeld. Ik moest er even aan wennen. Maar al

spoedig kreeg het grote betekenis voor me. Met vreugde sloot ik me elke zondag aan in de bonte stoet van mensen die naar voren liep voor een stukje brood en een slokje druivensap (de wijn was voor iedereen vervangen door druivensap). Ik ging van de viering van het avondmaal houden – zozeer dat ik het mis als in een kerkdienst de maaltijd van de Heer niet

wordt gevierd.

Is die wekelijkse viering van de maaltijd van de Heer niet vreemd in de protestantse traditie? Op basis van wat we gewend zijn, zou je dat al snel denken. Toch is dat niet het geval! Voor Luther was de wekelijkse viering van de eucharistie niet meer dan normaal. En niemand minder dan Calvijn heeft in Genève ook geprobeerd vast te houden aan de wekelijkse viering

van het avondmaal. Anderen wilden dat niet. Zij hebben de overhand gekregen. Zo zijn we de wekelijkse viering kwijtgeraakt. Maar dat was volgens de eerste leiders van de Reformatie niet de bedoeling.

Als nascholingsopdracht ga ik me nader verdiepen in de viering van de maaltijd van de Heer. Hoe? Ik ga erover lezen. En wat ga ik lezen? Een driedelig boekwerk. De titel is: The Eucharist. Its Origins and Contexts. Sacred Meal, Communal Meal, Table Fellowship in Late Antiquity, Early Judaism, and Early Christianity.

 

Het is een paar jaar geleden (2017) verschenen. Het is heel omvangrijk. De drie delen tellen samen ongeveer 2200 pagina’s. Het geldt als een nieuw standaardwerk over de wortels van het avondmaal. De huidige stand van het onderzoek wordt door een lange reeks auteurs samengevat in artikelen, waarbij een groot aantal thema’s aan de orde komt:

– Deel 1 is gewijd aan Oude Testament, vroeg Jodendom en Nieuwe Testament. Dus: de bijbelse achtergronden. Dan gaat het niet alleen om de bekende instellingsverhalen uit de evangeliën. Er komt veel meer aan de orde.

– Deel 2 gaat over kerkvaders en afbeeldingen (iconografie). Hoe hebben kerkvaders als Ignatius, Justinus, Irenaeus, Tertullianus, Origenes, Ambrosius, Augustinus en vele anderen over het avondmaal gedacht?

– Deel 3 bevat studies naar gedachtegoed, tradities en gewoonten uit het Oude Nabije Oosten en de Grieks-Romeinse wereld en naar archeologische vondsten.

Zo worden de ontstaansgeschiedenis en vele achtergronden van het avondmaal vanuit talloze gezichtspunten belicht.

Ik denk dat ik er veel van zal leren. Ik ga vast en zeker meer begrijpen van de viering van de maaltijd van de Heer. En ik neem me voor jullie daar af en toe eens iets over te vertellen. Dat kan via een stukje in ons kerkblad. Als het past kan dat ook in een overweging tijdens de zondagse kerkdienst. En we zouden er ook weleens een avond aan kunnen wijden. Bij zo’n avond denk ik bijvoorbeeld aan een avond over afbeeldingen van de maaltijd van de Heer. Daar zijn er vele van. In het tweede deel van de drie boeken staat een groot stuk over afbeeldingen van de derde tot en met de zevende eeuw. Ik ben benieuwd het te lezen; en te kijken naar de daarbij gevoegde foto’s.

Na de zevende eeuw zijn er nog talloze nieuwe afbeeldingen gemaakt. De meesten van ons zullen de grote afbeelding van Leonardo da Vinci wel kennen: die lange tafel met Jezus in het midden; en links en rechts de leerlingen. Dat is de grote icoon van de maaltijd van de Heer. Maar er is veel meer. Laat ik er nu vast één laten zien.