Wonderen in Overijssel-Flevoland

Er zijn 666 bedevaartplaatsen in Nederland. Zestien daarvan zijn te vinden in Overijssel. Flevoland kent nog geen plaatsen waar je pelgrimerend naar toe gaat om in de traditie van een wonderlijke ervaring te treden. ‘Nog geen’ schrijf ik, want ik zou me kunnen voorstellen dat we er werk van gaan maken om beschrijvingen van wonderlijke ervaringen vast te leggen en te verbinden met specifieke plaatsen. Een uitbouw van de plaatsen waar je nu tekenen ziet die wijzen op een scheepswrak of op een neergestort vliegtuig, zal ik maar zeggen.

Ik kwam tot de overpeinzing, toen ik het Catharijneconvent in Utrecht bezocht. Daar is tot en met 23 augustus de tentoonstelling ‘Allemaal wonderen’ ingericht. Bij het museumbezoek in een coronatijd hoort een digitale reservering. In de praktijk, zoals ik die heb ervaren, was dat niet zo ingewikkeld. Bij de entree, die je alleen vanuit de Lange Nieuwstraat kon binnengaan, deed men niet gewichtig; de looproutes waren duidelijk aangegeven, en de tentoonstelling zelf geeft een boeiende mix van klassieke werken en hedendaagse toepassingen.

De tentoonstelling is opgebouwd rond de cyclus van een mensenleven. Je begint aan het einde, bij de wonderen rondom de dood. De opwekking van Lazarus is te zien in een etsgravure van Rembrandt en tegelijk zie je een videoclip van David Bowie. Ik was me de geschiedenis van die clip niet bewust. Op 7 januari 2016 is de videoclip Lazarus van de Britse muzikant uitgebracht. Drie dagen later is David Bowie overleden. Die informatie spreekt tot de verbeelding en leverde talloze reacties op. Het lied Lazarus hoort zich ineens als een biografische zwanenzang aan. Bowie zelf is te zien als een patiënt op een bed, die als herboren opstaat.

De tentoonstelling maakt een gang langs wonderlijke genezingen, wonderlijke spijzigingen en de mogelijkheid op water te lopen. Het eindigt bij de geboorte. In de tentoonstelling is op allerlei plaatsen een one-liner geplaatst van een enquête onder de bevolking. De uitspraak ‘De geboorte is een wonder’ spreekt voor zich. Bewegende beelden waarop je een man en een vrouw ziet die met olie worden besmeurd en met water worden gereinigd symboliseren een nieuwe geboorte, die je je graag laat aanzeggen, voordat je naar huis gaat.

De tentoonstelling heeft een paar gadgets, als ik het zo mag noemen. Ik kende de ‘Godhelm’ nog niet. Het gaat om een helm die Bert Molenkamp aanreikte. Neurowetenschappers gebruiken de helm om ervaring op te doen van hoe religieuze en spirituele ervaringen zich verhouden tot de inrichting van ons brein. Sinds 2014 onderzoeken ze waarom sommige mensen vatbaarder zijn voor mystieke ervaringen dan anderen. Ze gebruiken daarvoor de ‘Godhelm’. Deelnemers aan het onderzoek zetten de helm op en kregen een oogmasker voor. Daarna moesten ze minstens vijftien minuten rustig blijven zitten. De ervaringen werden opgeschreven en variëren. Ik las in het schrift waarin enkele geluksvogels die de helm opzetten voor de coronacrisis hun ervaring noteerden: ‘Een tropische regenbui’, schreef iemand. ‘Denken aan de beach. Prachtig. Rustig. Geen angst. Geborgenheid’, schreef een ander op 12 maart.

Ik vind het ook leuk de reacties te lezen die inmiddels op de tentoonstelling en de uitgaven daaromheen zijn verschenen. Jan van der Graaf schrijft in de Waarheidsvriend: ‘Er doet zich in het leven veel voor dat ‘de verbeeldingskracht’ te boven gaat en onverklaarbaar is. Maar daarmee staat het nog niet op de hoogte van wonderen die ons in de Schrift zijn geopenbaard’. Daarmee laat hij elegant zien dat de doelgroep van Catharijneconvent breder is dan de mensen die regelmatig in de bijbel lezen. De verbeelding in de kunst van de gouden eeuw sluit direct aan bij de bijbel. Maar op het moment dat een verschijning van Vishna of een hemelreis van Mohammed aan de orde komt, laat het Catharijneconvent zien dat men een bredere doelgroep bedient dan de christelijke wereld.

  Het blad ‘De Verwondering’ van de NCRV-KRO, dat ieder kwartaal verschijnt, wijdde een themanummer aan de hemelse wijsheid en het aardse geluk en gaat daarbij in op de tentoonstelling en de wonderen. Je kunt als bezoeker bij de uitgang gratis een exemplaar meenemen. Daarin komt onder meer een portret voor van ds. Rinus van Warven, predikant van de lutherse gemeente in Kampen. Hij beschrijft een ongeluk dat hij had op 24-jarige leeftijd. Een wat uitvoeriger citaat:

‘Ik was 24, ik kreeg in de binnenstad van Kampen een ongeluk. Ik was even met een vriendinnetje de stad in geweest: twee, drie biertjes gedronken. We maakten het niet te laat, want de volgende ochtend had ik een tentamen Nieuwe Testament. Op de terugweg werd ik geschept door een automobilist die heel wat meer biertjes op had, een stuk of 35. Ik werd 75 meter meegesleurd. Mijn bovenlijf was helemaal ontveld. Een ballpoint was in mijn schouder geschoten en kwam er aan de andere kant uit. Ik had een sleutelbeen gebroken, maar verder niks. Na een paar dagen zei een arts: ‘Je bent een medisch wonder. Normaal gesproken zou je dit niet hebben overleefd’. De pijn van die schaafwonden is hels, alsof je lijf in brand staat. Mijn geest wilde weg uit dat lichaam. Maar dat mocht niet. Ik zag een soort witte ruimte, helemaal met licht vervuld, en hoorde een stem die zei: ‘Nee, jij niet, nog niet, je hebt nog wat te doen. Terug’.

Foto's: 
Boven de plaatsen in de regio die bekend zijn als pelgrimsplaatsen verbonden met wonderen. In Overijssel gaat het om: Hasselt, Zwolle (2), Wijhe, Schalkhaar, Colmschate, Deventer, Markelo, Enter, Zenderen, Fleringen, Tilligte, Oldenzaal, Overdinkel, Enschede, Haaksbergen. Opvallend detail: Hoe meer protestanten er in een regio zijn, hoe minder wonderen er lijken te zijn geregistreerd. 
Onder: In één shot: Lazarus in een klassieker en Lazarus in de videofilm van Bowie. 
Daaronder: 'Jesus First!', een werk van Bas Meerman uit 2010. Meerman laat Jezus zien als iemand die uitnodigend zijn armen uitspreidt en je aankijkt, terwijl hij op het water staat. Zou het mogelijk zijn om naar hem toe te lopen? 
Daaronder: Rinus van Warven in een strenge pose opgenomen in het blad 'De Verwondering', dat het thema 'wonderen' als leidmotief heeft.