Een rooms-katholiek onderonsje met onder meer links Hans Zuijdwijk (econoom aartsbisdom), pastoor Arjen Bultsma (bisdom Groningen - Leeuwarden) en geheel rechts pastoor Victor Maagd (Emmeloord)

Waardebepaling roerend religieus erfgoed

Kosters en beheerders vinden het moeilijk om religieus erfgoed op waarde te schatten. Daarom is het verstandig bij afstoting van gebouwen in een vroeg stadium ook naar de roerende zaken te kijken en advies te vragen, zodat er goed zicht is op de waarde van één en ander. Dat kwam naar voren tijdens een bijeenkomst van Erfgoed in Kerken en Kloosters in Utrecht op 24 april.

De organisatie maakte met vertegenwoordigers vanuit diverse kerken een verkenning om het besef van waarde op de agenda te krijgen. Er waren vertegenwoordigers van diverse kerkgenootschappen, waaronder de Rooms-Katholieke Kerk (onder meer vertegenwoordigd door pastoor Victor Maagd uit de Noordoostpolder), de Doopsgezinde gemeenschap (vertegenwoordigd door Machteld Stam - Timmer) en de Protestantse Kerk (vertegenwoordigd door Klaas van der Kamp).

Anique de Kruijf, afdelingshoofd Erfgoed in Kerken en Kloosters vertelde dat men vanuit de overheid en cultuurhistorie onderscheid maakt in vier categorieën:
1. De voorwerpen die thuishoren op de zogenaamde WBC-lijst. WBC staat voor de Wet Behoud Cultuurbezit; tegenwoordig aangeduid als het Register Beschermde Cultuurgoederen. Het gaat om unieke zaken, een absoluut premium, waar ook de overheid zich voor inzet. De meeste kerken die deze voorwerpen bezitten zijn daar zelf van op de hoogte.
2. De voorwerpen die thuishoren in de collectie Nederland. Deze voorwerpen hebben grote betekenis voor de beleving van het christendom in ons land. Ze vertellen een verhaal of zijn van een groot nationaal kunstenaar. Van de 316.000 geregistreerde voorwerpen vallen er zo’n 2500 in deze categorie.
3. De voorwerpen die de kwalificatie ‘kerncollectie’ verdienen. Het gaat om voorwerpen van regionaal of plaatselijk belang. Ze passen bij het gebouw en zijn daar een eenheid mee, ze hebben devotionele waarde, documentaire betekenis of artistieke / historische waarde. Voor protestanten hoort de Statenbijbel vaak in deze categorie thuis.
4. De voorwerpen die geen bijzondere waardering krijgen.

Museum Catharijneconvent en de Stichting Kerkelijk Kunstbezit Nederland hebben twaalf jaar geleden een uitgave verzorgd, een handleiding met de titel ‘Roerend religieus erfgoed’. De handreiking is nog steeds relevant en het is niet de bedoeling nu met een nieuwe handreiking te komen. Wel is het de bedoeling om op basis van de verkenning maandag 24 april te komen met een aanscherping van de werkafspraken. De organisatie heeft nu een inventarisatie gemaakt en verwacht in november 2023 met een verdere uitwerking te komen.

Tijdens de werkdag werden er stellingen aan het publiek voorgelegd waarop reacties werd gevraagd. Over voorwerpen in het algemeen, over interieurensembles (dus waar voorwerpen in combinatie met andere voorwerpen een uniek verhaal vertellen en vanuit cultuur-historische motieven het verdienen om bij elkaar te blijven) en over het platform vraag-en-aanbod, waar kerken hun materialen kunnen aanbieden en waar andere kerken om niet kunnen afnemen, mits ze vanzelfsprekend het culturele erfgoed zorgvuldig beheren.

Gratis digitale toegang

Kerkenraden, predikanten en kerkrentmeesters kunnen gratis toegang krijgen tot de database ‘Kerkcollectie (https://kerkcollectie.catharijneconvent.nl). Ze kunnen daarin zien wat er van hun interieur en liturgische voorwerpen in bredere kring bekend is en is vastgelegd. Dergelijke opname in een databestand is van belang om het cultureel erfgoed dat de kerken vertegenwoordigen scherp in beeld te hebben. Kerken die beschikken over interessante roerende zaken en nog niet zijn opgenomen kunnen zich melden bij de organisatie Erfgoed in Kerken en Kloosters.

De registratie van roerende zaken is altijd nuttig; en bewijst zijn nut extra op het moment dat er kerken zijn die geconfronteerd worden met afstoting. De eigenaar weet dan waar de meeste zorg naar uit moet gaan. Daarnaast is de registratie zinvol om een overzicht aan te reiken van wat er aan cultureel bezit in Nederland voor handen is. Ten allen tijde blijft de kerk overigens eigenaar en daarmee verantwoordelijk voor de conservatie.