Foto: Acteur Huub Stapel in gesprek met vice-prefect van de Vaticaanse bibliotheek Timothy Janz

Documentaire Max brengt oud-Saksische dooptekst prominent in beeld 

Volstrekt onverwacht kwamen oud-Saksische teksten in beeld op televisie tijdens een uitzending van ‘Het Vuur van de Friezen’, een documentaire die omroep Max uitzendt. In de beelden over het thema ‘bezieling’ doken plotseling teksten op die als bron van het Nederlands en het Fries werden gekwalificeerd. Een oude wens van prof. dr. Anne van der Meiden ging daarmee in vervulling; hij heeft zich met name in het deel van zijn carrière ingespannen om de Saksische taal breder onder de aandacht te brengen. Vraag die je wel bij ‘Het Vuur van de Friezen’ kunt stellen is: Doet men nu recht aan de Saksische achtergrond van Nederland, of annexeert men een onderdeel van het Saksische erfdeel, doet men alsof het niet bestaat, en plakt men er al te gemakkelijk het woord ‘Fries’ en ‘Nederlands’ overheen?

Huub Stapel en Nynke de Jong leiden de kijkers in het programma ‘Het Vuur van de Friezen’ sinds 13 juli langs diverse beelden, die samen een soort historisch en cultureel exposé bieden van het Friese volk. Het programma heeft een flinterdun leidmotief in woorden als ‘aarde’, ‘vuur’, ‘bezieling’, ‘lucht’ en ‘oorsprong’. Huub Stapel bezoekt diverse landen, waaronder Engeland, Duitsland en Italië om de stelling te onderbouwen dat de Friezen ooit veel breder zich manifesteerden dan de postzegel die de provincie Friesland tegenwoordig op de kaart van Europa is.

In de aflevering over ‘bezieling’ bezoekt Huub Stapel het Vaticaan. Hij bezoekt er natuurlijk de kerk van de Friezen en hij is ook te gast in de Vaticaanse bibliotheek, de Biblioteca Apostolica Vaticana. De vice-prefect Timothy Janz laat er oude handschriften zien, waaronder een doopbelofte uit de achtste eeuw in het Oud-Saksisch. Het betreft een tekst waarmee de bewoners van de door de Karolingen onderworpen gebieden hun geloof in de oude Germaanse religie moesten afzweren en hun geloof in God de Vader, Christus als Gods Zoon en de Heilige Geest bevestigden.

In een vertaling luidt de tekst als volgt:

1. Verzaak je de duivel?
(en het antwoord moet zijn: Ik verzaak de duivel).
2. …en (verzaak je)…alle duivelsoffers?
(het antwoord moet zijn: En ik verzaak alle duivelsoffers).
3. …en (verzaak je)…. alle werken van de duivel?
(het antwoord moet zijn: en ik verzaak alle werken en woorden van de duivel, Donar en Wodan en Saxnot en al de afgoden die hun gezellen zijn).

Het tweede deel van de doopgelofte luidt:
4. Geloof je in God de almachtige Vader?
(en het antwoord: Ik geloof in God de almachtige Vader).
5. Geloof je in Christus Gods Zoon?
(en het antwoord: Ik geloof in Christus Gods Zoon).
6. Geloof je in de Heilige Geest?
(en het antwoord: Ik geloof in de Heilige Geest).

Prof. dr. Anne van der Meiden heeft zich in zijn leven ingespannen voor de Saksische bronnen. Hij is de vertaler van de Twentse Bijbel en hij heeft ook de vertalingen begeleid van de Heliand in diverse streektalen, zoals het Twents, het Münsterlands, het Achterhoeks, het Gronings en later het Stellingwerfs en het Sallands. Hij hielp ook de oorspronkelijke oud-Saksische tekst uit te geven. Onderliggend idee was, dat de Heliand (afkomstig uit 832) de oudste bron is met een complete evangelietekst in een bron van het Nederlands, die je terug kunt vinden in de tegenwoordige streektalen van het Nedersaksisch.

Je merkt in allerlei publicaties, tentoonstellingen en opleidingen dat de aandacht voor deze bronnen onderbelicht blijft. Met de beelden uit het Vaticaan wordt dit dus recht getrokken. Tegelijk is het spannend als het oud-Saksisch op één lijn wordt gezet met het Nederlands en het Fries. Uiteindelijk is het de bron van de streektalen in het Nedersaksisch.

De nu aangereikte tekst is overigens nog iets ouder dan de Heliand. De Heliand stamt uit ongeveer 832 na Christus; de dooptekst wordt in de regel vijftig jaar ouder ingeschat.

Hieronder een paar screenshots van het fragment in het Vaticaan, waar Huub Stapel in gesprek is met Timothy Janz en waar de uitgesproken tekst laat zien hoe het doopfragment werd geframed.