Een eigen geluid binnen een dominante cultuur 

De kerk maakt een veranderingsperiode mee. Van een cultuurchristendom verschuift de kerk naar een minderheidspositie. Dat is ingrijpend voor kerkenraden. Het heeft consequenties voor het aantal kerkelijke gebouwen. In de publieke arena kan er soms wat neerbuigend over deze ontwikkeling worden gesproken. In eigen kring merk je dat de kerk zich herpakt. Een nieuwe generatie groeit op, die de hoogtijdagen van het cultuurchristendom niet heeft gekend. Er zijn jonge mensen die zonder moeite hun verantwoordelijkheid nemen. Je ziet een zelfde onbevangenheid bij de tweede generatie seculieren. Ze zijn minder avers tegen de kerk. Soms zijn ze nieuwsgierig: Hoe zien jullie van de kerk dit soort zaken dan?

In Hellendoorn hoop ik (Klaas van der Kamp) over dit soort bewegingen te spreken op biddag. We zetten in bij de dominante cultuur. Dat is op dit moment de cultuur van ‘De Wereld draait door’. Ik gebruik de naam van het programma als pars pro toto van de dominante cultuur. Een boeiend programma - vind ik - om naar te kijken. Maar dat programma loopt op zijn laatste benen. Het is interessant na te denken over de verdere ontwikkelingen. Zal de aversie tegen godsdienst en geloof blijven? Zal het de media lukken een neutralere omgangsvorm met kerk en geloof te vinden? Of blijft de beeldvorming potdicht?

Hieronder een paar gedachten. Apologie tegen de dominante media en de stigmatiserende benadering die ze kiezen voor religie en geloof. Godsdiensthistorisch aansluitend bij eerdere perioden waarin de religie juist als minderheid profiel weet te vinden. We nodigen lezers uit om per mail mee te denken. Gedachten kunnen worden toegestuurd aan k.vanderkamp@protestantsekerk.nl. Op deze website zullen de reacties worden verwerkt in een volgend document. Ze resoneren mee in het verhaal dat 11 maart in Hellendoorn wordt gehouden. Hieronder formuleren we zeven kerngedachten, die uiteindelijk gewikt en gewogen meer op elkaar betrokken zullen worden. Eerst krijgt u als lezer het woord. 


1. Dominante cultuur. Programma’s als ‘De Wereld draait door’ en talkshows op 1 en op RTL-4 bepalen de headlines van de publieke opinie. De programmamakers laten zich daarbij leiden door wat zij als essentieel zien en dat hoeft niet noodzakelijk aan te sluiten bij wat van waarde is. Dat wat spraak oproept kan verschillen van datgene wat zin geeft.

2. Cijfers. Met zo’n zeven miljoen leden zijn kerken wezenlijk groter dan organisaties op het gebied van het transport (de ANWB heeft 4,5 miljoen leden) en groter dan de hele voetbalcompetitie (de KNVB heeft 1,3 miljoen leden). Vertaal je het terug naar de financiële uitgaven die we als land maken, dan kost het verkeer ons veel meer geld dan de kerk, zowel qua infrastructuur als qua klimaatspoor. Vertaal je het terug naar publieke exposure dan is er veel meer zendtijd en aandacht in kranten voor voetbal dan voor godsdienst. Een wonderlijke verschuiving als cijfers er toe doen.

3. Impact. Programma’s als ‘De Wereld draait door’ en talkshows op 1 en op RTL-4 kiezen vaak als nieuwsinvalshoek ‘datgene wat voorbij de huidige moraal ligt’. Ze roepen daarmee de suggestie op dat ‘gekte’ een plaats verdient naast ‘common sense’. Ze zien het atypische gedrag als motor wellicht om verandering in te zetten. De media zijn daarmee schuldig als het gaat over de groei van populistisch rechts en afbrokkeling van respect voor overheidsdiensten, die uiteindelijk het gemeenschappelijk belang dienen.

4. Dubbele meetlat. Het seksueel misbruik in de kerk is verschrikkelijk. Het is goed dat de commissie Deetman niet alleen gekeken heeft naar de nog geldende strafperiode voor seksueel misbruik, maar een langere termijn van onderzoek heeft gekozen. Het is wezenlijk dat er uiteindelijk over de periode van 1945 tot 1985 800 daders zijn aangewezen, in dit geval in de rooms-katholieke kerk, verreweg de grootste kerk, al weten we dat seksueel misbruik ook in andere kerken op de loer kan liggen. Dankzij de aanpak van de commissie-Deetman kon het aantal slachtoffers op misschien wel 20.000 mensen worden geraamd. Dat is 0,25 procent van de rooms-katholieken. Het is evenwel vreemd dat programma’s als ‘De Wereld draait door’ en talkshows op 1 en RTL-4 hierover berichten en het thema ‘seksueel geweld in de sportwereld’ onderbelicht laten. De commissie Klaas de Vries heeft becijferd dat ongeveer 12,5 procent van de sporters met vormen van seksueel geweld te maken heeft. Dat is geen cijfer over 1945 – 1985, het is een cijfer anno vandaag.

5. Identiteit. De identiteit van de geloofsgemeenschap staat onder druk in de huidige samenleving. De geschiedenis leert evenwel, dat het volk Israël qua identiteit het sterkst profiel heeft gekregen op die momenten dat er sprake was van een niche. De perioden van de Egyptische ballingschap en de Babylonische ballingschap behoren tot de cruciale momenten in de geschiedenis van het volk. De Egyptische ballingschap leverde uiteindelijk de bouw van een tabernakel op en de vastlegging van cultureel erfgoed (Leviticus). De Babylonische ballingschap leverde de vorming van de synagoge en was beslissend voor het ontstaan van een oudtestamentische canon.

6. Lente in de kerk. De gedachte van René van Loon dat de kerk opbloeit in enkele grote steden heeft niet zozeer te maken met de statistiek in de breedte van de samenleving. Het heeft te maken met de ontwikkeling van een tweede generatie van mensen die de kerk trouw zijn, die de kerk deels nieuw uitvinden en die begrijpen hoe het is kerk te zijn in een cultuur die gedomineerd wordt door andere mensen. Ze accepteren de niche. En ze communiceren het eigen geloofsgoed onafhankelijk van de vraag of ze aansluiten bij common sense van een meerderheid.

7. De kerk gaat door. Er zijn drie reacties die je heden ten dage kunt waarnemen op de veranderingen in de kerk. Voor alle drie is iets te zeggen. Ze vullen elkaar aan. Er is evangelisatie. Dat is de hoofdlijn in de pioniersplaatsen. Je vindt die lijn aangezet door ds. Arjan Plaisier, de toenmalige scriba. Er is de keus het eigen geluid sterk te formuleren; soms ook kiest men niet voor het krachtige geluid, maar voor een meer mystiek geluid; maar hoe dan ook is het een eigenzinnige tekst. Er is – een tweede – een lijn van romantisering. Er is veel in de oude vormen en inhouden wat de moeite waard is te consolideren. Je vindt die lijn in de dorpskerkenbeweging en ds. Wim Beekman, classisdominee in Fryslan spreekt in zijn columns voor de Leeuwarder Courant herhaaldelijk over het beeld ‘laten we de godslamp brandende houden’. Een derde lijn is die van de dialoog met de samenleving. Je kan die inspiratie vinden bij leiders in de Joodse crisisperioden, zoals Mozes en Ezra, zij stonden hoog in aanzien in respectievelijk Egypte en Babel. Ze maakten deel uit van de toenmalige cultuur. En tegelijk kozen ze eigen wegen.

Illustraties: Mordechai Dwek heeft in 1954 drie delen uitgebracht van 'Chronicles' en de ondertitel: 'nieuws uit het verleden'. Hij drukt daarin de Bijbel af alsof het een krant is. En hij stelt zich de vraag wat er in zo'n periode op de voorpagina zou staan. Boven het omslag van één van de delen; onder de voorpagina's die refereren aan de Egyptische en de Babylonische ballingschap.