Foto: Uithangbord bij de Kapel van Europa: 'Europa heeft een ziel'

Nieuwe Charta Oecumenica sluit aan bij geest van deze tijd

De Conferentie van Europese Kerken (CEC) heeft ingestemd met een aanpassingen in de Charta Oecumenica, die nu verder aan het grondvlak van kerken, nationale raden en andere betrokkenen zal worden voorgelegd. Het algemeen bestuur van de CEC stemde vrijdag 24 mei in met de voorliggende tekst.

De Charta Oecumenica zou je een grondleggend document kunnen noemen voor de samenwerking van kerken in Europa. De samenwerkende protestantse, orthodoxe en anglicaanse kerken enerzijds (CEC) en de rooms-katholieke kerk (Comece) hebben de tekst in 2001 vastgesteld in Sibiu (Roemenië). Na bijna 25 jaar is er behoefte aan een update en het is de bedoeling dat die tekst wordt vastgesteld en ondertekend in 2025, eventueel iets later.

Er ligt nu een tekst op tafel die als concept aan de achterban wordt voorgelegd. Er zijn enkele opvallende wijzigingen ten opzichte van de tekst uit 2001. De bedding is duidelijk uitgewerkt. Diverse toepassingen zijn up-to-date gebracht. Het onderdeel over de vrede is uitgebouwd (er was in 2001 nog geen oorlog in Oekraïne), nieuwe thema’s als kunstmatige intelligentie zijn toegevoegd en de verhouding tot jodendom, islam en andere religies is nader verwoord. De oecumenische ambities tussen kerken onderling zijn verder aangescherpt. Men wil explicieter stappen maken in de samenwerking en de liturgische verbondenheid is explicieter gemaakt. 

 ‘Ik had als jongere niet zulke grote verwachtingen van de oecumene’, zei één van de leden van de Gezamenlijke Commissie, ‘maar nu ik met de tekst bezig geweest ben, zie ik hoeveel er bereikt is in 25 jaar en ben ik enthousiast over een actuele update’.

In het eerste deel van de Charta waar de oecumene expliciet als doelstelling naar voren komt, zijn begrippen uitgewerkt als ‘koinonia’ en ‘kerygma’. Als inzet is geformuleerd: ‘We zullen onze uiterste best doen om de problemen van de verdeeldheid te overstijgen waardoor kerken nog steeds gescheiden worden’.

Over het verlangen Europa op te bouwen staat er onder meer: ‘De kerken ondersteunen  de integratie van het Europese continent. Zonder gemeenschappelijke waarden kan er geen eenheid zijn. We zijn er van overtuigd dat het spirituele erfgoed van het christendom een krachtige bron van inspiratie en verrijking van Europa biedt’.

Over het jodendom is onder meer de zin opgenomen: ‘Het Joodse volk is nooit vervangen door de kerk, de hebreeuwse bijbel is nooit aan de kant geschoven door het nieuwe testament, en het eerste verbond is niet vervangen door een nieuw verbond. Ze zijn niet vervangen, maar vervuld’.

Over vrede zegt de tekst: ‘We bevestigen dat oorlog de menselijkheid verloren laat gaan’.

En over nieuwe techniek en digitalisering staat er: ‘Kunstmatige intelligentie en andere digitale hulpmiddelen veranderen het gezicht van de menselijke activiteit en verantwoordelijkheid…. De hoop en angsten verbonden met deze nieuwe technieken moeten in balans worden gebracht’.

Foto: Véronique Engels is als leidinggevende van het secretariaat al jaren de spil van de acht mensen die in Brussel werken; rechts van haar de nieuwe algemeen secretaris en links van haar de afgevaardigde van de Europese Baptisten.

Oekraine

Een tweede thema van belang voor de CEC is de situatie in Oekraïne. Een delegatie van de CEC is recent op bezoek geweest in het land. Het contact evaluerend stelde men vast hoe belangrijk het is, dat je als kerken concreet gezicht geeft aan de solidariteit. Het kost aandacht, ook om de partijen in Oekraïne bij elkaar te brengen, maar juist door als buitenlandse delegatie te komen, stimuleer je die gezamenlijkheid in het land zelf.

Dialoogwaarden

De CEC heeft recent een conferentie gehouden in Thessaloniki, samen met de rooms-katholieke kerk en met politieke organisaties. Er is gekeken naar gezamenlijke waarden die onder de Europese eenheid liggen. Je merkt in de gesprekken dat de benadering per land en per kerk kan verschillen. Het is aan de secretaris-generaal om dat gesprek te helpen voortzetten. 

Jeugd en partnerorganisaties

Twee leden van het algemeen bestuur hebben een zetel ingenomen van jonge gedelegeerden. Ze bezochten in de achterliggende maanden enkele Europese jongerenorganisaties. Er wordt verder gewerkt aan de onderlinge samenwerking en de jongerenorganisaties hebben daartoe een memorandum van understanding getekend met de CEC. 

Populisme

Begin juni worden er Europese verkiezingen gehouden. In Nederland vinden die verkiezingen plaats op 6 juni. Het algemeen bestuur besprak de politieke verschuivingen en de opkomst van het populisme. Eén van de leden verwoordde, dat de Eurosceptici een bodem vinden op het moment dat er te veel ‘één maat past allen’ wordt gecommuniceerd. Het presidium gaf aan dat het thema de komende vergaderingen zal terugkeren op de agenda.

Financiën

Het algemeen bestuur keurde de verslaglegging goed over de financiën. Over 2023 is er een overschot - uniek in de geschiedenis van de oecumenische organisatie - van 6 ton op een totaal aan uitgaven van 1,2 miljoen euro. Het tegoed heeft te maken met onder meer een enkele openstaande vacature en met meevallers in de uitgaven van de laatste assemblee. Het geld wordt gebruikt als begin van een spaarpotje voor de volgende assemblee in 2028 en voor een buffer die een organisatie moet hebben om mensen uit te betalen bij calamiteiten.

Foto: Na een gebedsmoment in de Europese kapel komen enkele deelnemers naar buiten, v.l.n.r. Frank Kopania, Frank-Dieter Fischbach, Dagmar Winter en Anders Borre Gadegaard

Cyprus

Tijdens de bijeenkomsten is er gelegenheid in de wandelgangen om met afgevaardigden apart te spreken. Het viel me (Klaas van der Kamp) ter vergadering op, hoezeer een Cypriotische afgevaardigde de teksten spelt als Cyprus aan de orde komt. Het land is sinds 1984 in twee delen opgesplitst: een Turks deel en een Grieks deel. Het Griekse deel vaardigt vanuit de orthodoxie een metrapoliet af naar de CEC. Hij is alert op wat men schrijft over zijn land. Bijna altijd resulteert die alertheid in een wijziging van de notulen. Ik besloot een gesprekje aan te gaan tijdens een van de wandelingen tussen de vergaderzaal en het hotel.

Hij benadrukte dat er wel geld van de EU naar het noorden van Cyprus gaat, het Turkse deel. Daar worden kerken hersteld, maar men houdt er op geen enkele manier rekening met de heilige context van het gebouw.

We spraken verder over de situatie in het eigen land. Hij rekende me voor dat er op ongeveer 800.000 christenen (70 procent van de bevolking) zo’n elf bisschoppen en metropolieten zijn, met de hulpbisschoppen erbij ongeveer veertien. Ik maakte de vergelijking met Nederland, 1,4 miljoen protestanten verdeeld over 11 classes. Hij glimlachte en trok de vergelijking met het beloofde land, toen Jozua binnentrok: Er waren elf districten/stammen; de Levieten werden verdeeld over de elf andere stammen. Zo werd het gesprek meer geplaatst in de context van de theologie.

Ik vertelde dat ik recent over Ezechiël 11,16 had gesproken in een gemeente. Het gaat daar over een klein heiligdom dat de Joden ontvangen op het moment dat er geen tempel meer is. Jonathan Sacks laat dat kleine heiligdom slaan op het begin van de synagoge. ‘Ik zou het verbinden met ons lichaam’, zei de metropoliet, ‘zoals Paulus spreekt over het lichaam als een tempel van de heilige Geest’. ‘En wat vind je van de toepassing van Jonathan Sacks?’, vroeg ik. ‘Waarom zou je het op de joden betrekken? Wij zijn toch christenen?’.

Vervolgens vertelde ik dat Lukas 2 het tekstgedeelte is, waar ik het meest uit heb gepreekt. ‘Dat is ook een van de belangrijkste delen van de bijbel’, zei hij, ‘want het gaat over Christus als God en mens’. ‘Het is de liefde van God dat hij mens is geworden’, zei ik. ‘God kon niet anders' zei hij. 'Hij wist dat dit zo moest zijn’, gaf de gesprekspartner aan.

Roemenië

Ik sprak enige tijd met een collega, een vrouwelijke predikant, die werkt in het Duitstalige deel van Roemenië. Daar zijn pakweg tweehonderd vaak kleine gemeenten die diensten hebben in de Duitse taal, voor zover er voorgangers zijn, want dat aantal blijft beperkt tot twintig. Zij is sinds 1990 als vrouw in de gelegenheid voorganger te zijn. Er komen Duitse gasten die kritisch kijken naar de kleine aantallen van mensen in de dienst, maar zei ze: ‘Dan vraag ik naar het percentage van de gemeenteleden dat in Duitsland ter kerke gaat en naar het percentage bij ons en dan begrijpen ze dat de betrokkenheid bij ons hoger is als je let op de percentages’. De predikante beheert al enige jaren een speciaal tehuis waar gasten kunnen verblijven. Er zijn op dit moment acht Oekraïense vluchtelingen ondergebracht. 

Tsjechië

Ik sprak de Tsjechische afgevaardigde. Het gesprek ging over de waardering in Tsjechië en in Nederland van Europa. Ik vertelde dat je zou kunnen zeggen dat er bij ons in Nederland een Europa 1 en een Europa 2 is. De eerste groep bestaat uit mensen die het belang van de Europese Unie onderstrepen. De tweede groep bestaat uit Eurosceptici, mensen die vinden dat Europa te bureaucratisch is. ‘Misschien is het wel de opdracht van de kerk om de twee groepen met elkaar te verbinden’, probeerde ik, ‘want in de kerk vind je beide groepen. Dat kan je van andere organisaties in het maatschappelijk middenveld minder zeggen. NGO’s zijn vaak one-issue-organisaties en dat leidt geregeld tot nieuwe polarisatie’.

De man, gespecialiseerd in politiek, herkende de situatie voor Tsjechië. ‘Misschien moet je bij ons zelfs drie groepen onderscheiden. Er is ook een groep politici, die onder druk van het populisme de eigen agenda heeft aangepast’. Of hij een rol ziet voor de kerken in zijn land?, wilde ik weten. ‘Dat is moeilijk. Eigenlijk maken we als kerk maar tien procent van de bevolking uit. De meeste christenen zijn rooms-katholiek en die trekken zich terug uit het publieke domein. Onze kerk is klein, we maken nog geen 1 procent uit van de bevolking. We zijn een niche. Ik ben wel trots op een ontmoeting die we als kerk organiseerden over de eenheid in Europa, waar we uitlegden dat je de christelijke wortels niet mag gebruiken om je eigen identiteit te promoten. Daar was toen ook buiten christelijke kring veel aandacht voor’. ‘Ik denk dat we kunnen leren van Toynbee. Die Engelse geleerde maakte duidelijk dat er creatieve minderheden nodig zijn om een beschaving inhoud te geven. En het is de uitdaging om als kerk bij die creatieve minderheid te horen.’

Foto: De groepsfoto voor het gebouw van de Europese Commissie. Beneden staand van links naar rechts:
Ds. Frank-Dieter Fischbach, aankomend algemeen secretaris, luthers predikant uit Duitsland
Ds. Vilmos Fischl, luthers predikant uit Hongarije

Ds. Karin Sarja, luthers predikant uit Zweden
Ds. Simone de Giuseppe, baptisten-predikant uit Italie
Prof. Petr Kratochvil, evangelische broederschap uit Tsjechië
Metropoliet Chrysostomos van Kyrene uit Cyrpus
Ds. Frank Kopania, luthers predikant uit Duitsland, lid van het presidium
Aartsbisschop Nikitas van Thyateira van het oec. patriarchaat uit Groot-Britannië, president
Bisschop Dagmar Winter, Kerk van Engeland, lid van het presidium
Ds. Petr Jan Vins, oud-katholieke kerk uit Tsjechië
Prof. Pamela Slotte-Russo, van de lutherse kerk uit Finland
Mevr. Maria Mountraki, van de orthodoxe kerk uit Finland

Boven staand van links naar rechts:
Ds. Klaas van der Kamp, protestants predikant uit Nederland
Ds. Claire des Mesnards, predikant van de verenigde kerk uit Frankrijk
Ds. Bettina Kenst, predikant van de lutherse kerk in Roemenië
Ds. Anders Borre Gadegaard, predikant van de lutherse kerk in Denemarken
Ds. Triin Käpp, predikant van de lutherse kerk in Estland
Vader Garegin Hambardzumyan, priester van de Armeense Apostolische Kerk uit Armenië
Mevr. Kieryn Wurts, namens de Europese Baptische Federatie, uit Duitsland
Dr. Charles Reed, van de Kerk van Engeland

November

De volgende vergadering van het algemeen bestuur is van 21-23 november 2024 in Brussel. Op 22 november zal de nieuwe algemeen secretaris liturgisch worden geïnstalleerd, ds. Frank-Dieter Fischbach. Hij begint zijn werkzaamheden op 1 juli. Hij geeft leiding aan een kleine staf van ongeveer acht medewerkers. Het kantoor is in Brussel op een steenworp afstand van de Europese Commissie. 

Liturgie

De bijeenkomsten werden dagelijks geopend en afgesloten met een liturgisch moment. Hieronder een deel van zo’n opening aangereikt vanuit de Armeens Apostolische Kerk. Het ochtendgebed is ook in de eigen kerk gebruikt en sluit aan bij tekst van de heilige Nerses Shnorhali uit de twaalfde eeuw, die 850 jaar geleden is overleden.

Ik belijd geloof en aanbidding voor u,
onscheidbaar licht, verenigde heilige drie-eenheid en één goddelijk wezen,
schepper van licht en ontmantelaar van duisternis;
drijf het donker uit van de zonde en de onwetendheid van mijn ziel,
en verlicht mijn geest in dit uur,
zodat ik mijn gebeden aan u mag offeren,
en opdat ik van u mag ontvangen de vervulling van mijn vragen.

Allen: Heb medelijden met uw schepping,
en met mij, veelvuldig zondaar.

Eeuwige God, almachtige, u die goed doet,
schepper van licht, en u die de nacht overwint,
leven geeft in de dood, en licht in de duisternis,
hoop geeft aan mensen die daarop wachten en geduld aan de twijfelaars,
u die met uw onnavolgbare wijsheid
het donker van de dood verandert in een nieuwe ochtend,
dauw geeft die niet verdampt, zon aanreikt die niet ten onder gaat,
het donker van de nacht is niet in staat de glorie van uw heerlijkheid te bedekken,
voor u moet de hele schepping in constante aanbieding neerknielen,
zij die in de hemel leven en zij die op aarde verkeren, en zij die in de hel zijn gedompeld.
U hoort de kreten van hen die zijn gebonden,
U hoort de gebeden van de nederige mensen,
U bent gevoelig voor hun zuchten,
mijn God en mijn koning,
mijn leven en mijn toevlucht,
mijn hoop en mijn vertrouwen,
Jezus Christus, God van allen,
heiligheid die woont in de zielen van de heiligen,
vertroosting voor de aangevochtenen,
en vergeving voor de zondaars,
u die alle dingen weet nog voordat ze plaatsvinden,
zendt de beschermende kracht van uw rechterhand,
en redt ons van de terreur van de nacht en de kwade demonen,
zodat we altijd kunnen omhelzen
de kostbare herinnering aan u,
en uw heilige naam zij op de lippen van mijn ziel
en de wensen van mijn adem,
dat ik mag worden gered en beschermd
met allen die u aanroepen met hun hele hart.

Tot slot: een ode aan de handy's 

Foto: Frank-Dieter Fischbach met zijn handy

Foto: De Hongaar Vilmos Fischl met zijn handy

Foto: De Tsjech Petr Kratochvil met zijn handy

Foto: De Italiaan Simone de Giuseppe met zijn handy

Foto: De Deen Anders Gadegaard met zijn handy