Hellendoorn reactie op Maarten den Dulk

Gonnie Blok - Dragt, lid van de liberaal Joodse gemeente Or Chadash in Twente, theologe en in het verleden werkzaam voor de Folkertsma Stichting, reageerde tijdens de studiedag 'Mozes in Saksenland' op een referaat an Maarten den Dulk. Hieronder haar bijdrage. 

Om te beginnen wil ik mijn waardering uitspreken over de manier waarop u in uw inleiding hebt geprobeerd een analyse te geven van de eerste hoofdstukken van het boek Bereishiet. U leest daarin instructies voor de  mens/mensheid hoe deze moet leven met de bedoeling dat daardoor een rechtvaardige samenleving zou kunnen ontstaan.

Volgens onze traditie schiep de Eeuwige de wereld met de Tora in zijn hand. Dat was zijn uitgangspunt. Heel praktisch. Wat staat er in? Eer je vader en je moeder, dus moet ik eerst een vader en een moeder scheppen. Zes dagen mag je werken, dan moet er iets te bewerken zijn…..                                                           
 Een uitbreiding van de ge-/verboden volgt na de zondvloed, de z.g.n  Noachitische geboden. Al deze zijn bedoeld voor de hele mensheid. Tenslotte volgt de Tora op Sinai gegeven aan Israël, door onze wijzen uitgewerkt tot 613 voorschriften. We hebben in de aanloop naar deze gebeurtenis kunnen lezen waartoe dit nodig was.  De Tora werd gegeven juist omdat de mens niet volmaakt is. De hele Tenach levert daarvan een overtuigend bewijs. Het begrip ‘heilig volk’ heeft binnen de joodse traditie een andere betekenis als binnen de christelijke. Dat dit verschil in betekenis kan leiden tot problemen wordt duidelijk in de discussie over Israël.

In de Bab. Talmoed Shabbat 88b staat een mooie midrash:

De Eeuwige staat op het punt aan Mozes de Tora te geven. De engelen kijken nieuwsgierig over zijn schouder mee. Deze reageren als volgt: “Hoe kunt u deze geheime schat overhandigen aan mensen van vlees en bloed?” Hierop laat de Eeuwige Mozes zeggen: “Wat staat er in de Tora? Eer je vader en je moeder. Maar jullie hebben helemaal geen vader en moeder. Ik ben de Eeuwige jullie    G -d die jullie uit Egypte heeft gevoerd. Zijn jullie uit Egypte getrokken? Gedenk de shabat. Werken jullie? Lieg niet. Kunnen jullie dat?”……

Met andere woorden: de engelen hebben geen keuze, zij zijn zoals ze zijn en daarom wordt er van de mens gezegd dat hij ‘boven de engelen is gesteld’.

Maar die keuzemogelijkheid is niet voor iedereen gelijk. Vaak zijn de mogelijkheden daartoe beperkt. Een situatie waarin iemand verkeert kan grote dilemma’s met zich meebrengen waar men liever niet mee wordt geconfronteerd. En dan kom ik bij uw inleidende woorden en ik moet zeggen dat me die raken. U zegt:

Er zijn tijden dat ik in verlegenheid zwijg over Israël en dan met name over de staat en over haar verhouding tot de Palestijnen; maar zwijgen is iets anders dan vergeten of negeren…….

Waarom zwijgt u in verlegenheid?  Je kunt dat op meerdere manieren uitleggen, maar ik begrijp hieruit dat u Israël in haar verhouding tot de Palestijnen bekritiseert. En met u doen velen dat. Termen als ‘racisten’, ‘etnische zuivering’ en ‘Nazistaat, ‘schending van mensenrechten’ zijn nu gemeengoed wanneer men het over Israël heeft. Zionisme wordt als de grootste oorzaak aangewezen voor problemen die zich nu in de hele regio voor doen. Maar dit Zionisme ontstond in het 19^de eeuwse Europa als een seculiere beweging. Moorden op Joden en vernietiging van joods eigendom, de grote discriminatie en het sterk groeiend anti-semitisme in West Europa lagen hieraan ten grondslag. Theodoor Herzl spreekt met de sultan van Turkije, met de Duitse keizer, met Russische en Engelse regeringen en zelfs met de paus over de mogelijkheid om een stuk grond te krijgen. Alles zonder enig resultaat.

Ik leg daarom enkele vragen voor: Wat zou er gebeurd zijn wanneer in de hele wereld Joden niet op een negatieve manier waren bejegend?

Wat zou er gebeurd zijn wanneer westerse landen hun koloniale ambities niet ten uitvoer hadden gebracht, waardoor na de terugtrekking van deze landen grote chaos kon ontstaan, met duizenden doden en een veelvoud daarvan aan vluchtelingen?

Wat zou er gebeurd zijn wanneer Theodoor Herzls verzoek om een stuk grond te krijgen voor zijn volk dat op punt stond te worden uitgemoord niet zou zijn afgewezen?

Wat zou er gebeurd zijn wanneer de UNWRA  de vluchtelingen definitie niet had aangepast, alleen voor de Palestijnen, waarna  iemand die tussen juni 1946 en  mei 1948 in Palestina had gewoond  als zodanig  worden aangemerkt? En dat deze status  voor al hun nakomelingen  zou gelden, waardoor het oorspronkelijke aantal van 711.000 kon uitgroeien tot 5.3 miljoen?

Wat zou er gebeurd zijn wanneer ook de omringende landen hun verantwoordelijkheid in deze niet hadden ontkend?

Maar het is allemaal wèl gebeurd! En het ergste is dat al die landen die Israël nu aanklagen boter op hun hoofd hebben. Zoals aan het begin van WOII de joodse vluchtelingen die bij de grenzen aanklopten werden teruggestuurd , zo doen Europa, de VS en Canada nu met de huidige vluchtelingen hetzelfde. Worden de mensenrechten op grote schaal geschonden. Worden landen ‘veilig’ verklaard die het niet zijn, deals gesloten met misdadige regimes, vluchtelingen opgevangen in de eigen regio, ‘voor hun eigen bestwil’. Dat er duizenden van diegenen die zeggenschap over eigen leven willen hebben, iets dat hen niet wordt toegestaan, verdrinken in de Middellandse Zee, stikken in containers of bevriezen in koelwagens, schijnt weinigen te raken. Met trots kon onze minister president verklaren dat hij een prachtige deal had gesloten met Turkije. Iedere vluchteling blijft in het land waar hij het eerst voet aan wal heeft gezet, vandaar zullen ze over Europa verdeeld worden. We kennen de uitkomst.                                                                                                                                

In een interview vraagt Paul Witteman aan Mark Rutte:  “Is dat niet een beetje oneerlijk? Want dat is dan meestal het land dat het dichts bij ligt, in dit geval Italië.”

Rutte: “Tja, dat is dan gewoon pech voor hun. Landen hebben voor- en nadelen in hun ligging. Zeker het eilandje in de Middellandse Zee….Lampedusa, heet het geloof ik.''                                                                                                     
Deze houding laat niets aan duidelijkheid te wensen over.

En dan ga ik verder naar uw analyse en ik beperk me daarbij tot uw opmerkingen over Noach. Het is interessant  om te zien dat je zo verschillend naar een tekst kan kijken. U schildert hem als een ‘voorbeeld van het vrije, moedige individu. Hij trekt zich niets aan van wat anderen doen.’ En daar zit nu juist voor mij het probleem, want uit de Tenach komt een heel ander beeld naar voren. In zijn naam ligt alles over zijn persoon besloten: Noach, afgeleid van het hebreeuwse woord lanoeach, dat betekent ‘rusten’, ‘berusten’.De eerste kennismaking met hem luidt als volgt: Noach was een rechtvaardige in zijn generatie, een onberispelijk man, hij wandelde met G-d.’ Je zou kunnen zeggen dat je in zo’n gewelddadige samenleving al gauw rechtvaardig bent. Vandaar dat de rabbijnen zich afvragen: zou dat ook voor hem gegolden hebben wanneer hij in een andere generatie had geleefd? Hij zit dus te midden van alle tumult met zijn vrouw en kinderen rechtvaardig te zijn.                          De Eeuwige deelt hem het volgende mee: ”Het einde van al wat leeft is door mij besloten…..Ik ga hen met de aarde verdelgen.”                                                         

En wat is Noachs reactie? Geen! Hij licht zijn plan verder toe: “Bouw een ark, alles wat op aarde is zal omkomen, maar met jou zal ik mijn verbond oprichten.” En wat doet Noach? En Noach deed het, geheel zoals de Eeuwige geboden had, deed hij. Hij blijft volkomen rustig, het deert hem niet. En dat is nu precies de houding die in de wereld voor zoveel onrecht heeft gezorgd. Het grootste kwaad geschiedt vaak door onverschilligheid.                                          

Wat een verschil met Abraham die, wanneer de Eeuwige aankondigt dat hij Sodom en Gomorra gaat vernietigen geschokt reageert: “Zou de rechter van de hele aarde geen recht doen? Verre zij het van u!” Met andere woorden” Dit kunt u niet maken! Waar van Noach wordt gezegd dat hij wandelde met de Eeuwige, krijgt Abram de opdracht: wandel voor mijn aangezicht .  Toon initiatief!

Zie hoe het verder gaat met Noach. Als hij uit de ark komt, gered en wel, brengt hij eerst een offer. Daarna wordt hij landman en plant een wijngaard. Hij bedrinkt, wordt dronken en ontkleedt zich in zijn tent. Schrijnend staat er dat zijn zonen zijn naaktheid niet willen zien. Ze willen niet zien hoe hij eigenlijk was. Ten gevolge van deze hele affaire volgt er een vervloeking van Cham, een van zijn zonen. Hij zal een ‘knecht der knechten’ zijn. Iets wat zijn zogenaamde nakomelingen aan den lijve hebben ervaren en nog ervaren.                                       

Er wordt inderdaad een nieuwe samenleving opgebouwd, maar deze loopt uit op grootheidswaan. En het is niet voor niets dat Abram de oproep krijgt om uit een dergelijke samenleving te vertrekken en een nieuwe op te zetten. En zo heeft Israël in zijn navolging op de puinhopen van de vernietiging de joodse staat opgebouwd, met vallen en opstaan en ja, met fouten.                                         

Maar naast negatieve dingen die over Israël gezegd worden, zijn er zoveel positieve die nauwelijks de aandacht krijgen. Zo kon dank zij hun geavanceerde systeem de groep jonge voetballers in de grot worden gelokaliseerd, werden    ’s nachts in alle stilte gewonde Syriërs, die waren achter gelaten, van het slagveld worden gehaald, in israëlische ziekenhuizen geopereerd en verzorgd en van voedsel en kleding voorzien weer teruggebracht. Het meest ontroerende voorbeeld is dat verleden jaar het leven van een eenjarig palestijns meisje werd gered, doordat ze het hartje kreeg van een joods meisje van diezelfde leeftijd, dat was gestorven.

Wandel  vóór mijn aangezicht! Blijf geen toeschouwer en durf fouten te maken.

Door naast Israël te gaan staan kunnen we samen luisteren naar wat Mozes niet alleen Saksenland, maar ons allemaal te vertellen heeft. Dat zou best eens zeer interessant kunnen zijn.

Gonnie Blok

Foto: Geanimeerd gesprek, Gonnie Blok zit als derde van links