Foto: Omslagfoto van de bundel 'Midden in de samenleving'

Seculiere ervaringen met gebruik van grote kerkgebouwen

Hoe positioneer je een kerk in een seculiere tijd? Over die vraag ging het donderdag 28 november bij de verschijning van het rapport ‘Midden in de samenleving’. Adviesbureau Berenschot heeft het rapport gemaakt op verzoek van het Grote Kerken Overleg.

Het rapport biedt een verkenning van de maatschappelijke betekenis van grote stadskerken. De publicatie wil laten zien op welke wijze grote stadskerken impact hebben voor bewoners, bezoekers en bedrijven. Theo Andriessen, directeur van de Stevenskerk in Nijmegen en Marieke Wiegel, directeur van de Grote Kerk in Breda, lichten het rapport toe in een workshop. In totaal zijn er tien kerken aangesloten bij het Grote Kerken Overleg, waaronder het Academiehuis Grote Kerk in Zwolle.

De directeuren lieten enkele keuzemomenten zien in het beleid. Zo kan je vraagtekens zetten, vertelde Marieke Wiegel, bij de stelling eerder op de dag verkondigd, dat de kerk de publieke huiskamer is van een wijk of dorp. Zelf zou ze liever spreken over ‘a third place’. De eerste kring voor mensen is thuis, de tweede cirkel het werk en de derde cirkel is een publieke plek waar je je welkom weet: a third place. Het is ‘a place beyond belief’. De kerk mag dus ooit sterk religieus zijn ingekaderd; als seculiere stichting probeer je de kerk als neutraal ankerpunt in de samenleving te positioneren.

Theo Andriessen wees er op dat Nederland vorig jaar het verdrag van Faro heeft getekend. Daarin probeert men op een andere manier naar religieus erfgoed te kijken. Waar het vroeger ging om de instandhouding, blikt men nu meer vooruit en vraagt naar het perspectief. ‘De Stevenskerk staat al 750 jaar in Nijmegen en misschien is het over 750 jaar nog wel een van de weinige huidige gebouwen in Nijmegen dat er nog steeds is’.

Marieke Wiegel vertelde dat ze kerk niet zozeer als sociaal maatschappelijk fenomeen positioneerde, maar als plek van innovatie en economie. Op die terreinen is er geld te verdienen. En het is reëel. ‘Denk als kerk niet te klein. Je bent een grote speler op een triple-A-locatie’. In Breda positioneert de kerk zich als ‘huis van verhalen’. De Stevenskerk in Nijmegen programmeert die kunstenaren die het gebouw kunnen gebruiken om er een meerwaarde uit te halen voor hun uitingen. Daarom is men in Nijmegen gestopt met de bierfeesten en heeft men de Oekraïense gemeenschap juist wel een schuilplek geboden.

Berenschot laat in de publicatie zien dat kerkgebouwen een maatschappelijke meerwaarde hebben. De directies menen dat juist de neutrale stichtingen en de professionele bedrijfsvoering daar oog voor kunnen hebben.

Torenpad

Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Overijssel mocht ’s ochtends het Torenpad Overijssel presenteren. De organisatie heeft een wandelroute van ruim 300 kilometer ontwikkeld, waarbij je diverse godshuizen bezoekt. De route neemt wandelaars mee langs de diversiteit van gebedshuizen en landschappen in Overijssel. Ze staat stil bij het religieus ergoed en bij de verhalen die in de gebouwen verscholen liggen. De bezoekers konden het einde van de tocht ervaren door een wandeling in Zwolle te maken. Mireille Dosker en Sharan Bekker, de ontwikkelaars van het pad, namen met enkele andere gidsen mensen mee op trektocht langs onder meer de Peperbus, de Lutherse Kerk, de Waalse Kerk en de synagoge.

De meer dan 250 bezoekers werkten voor een groot deel bij de overheid. Maar er waren ook mensen uit het bedrijfsleven en vertegenwoordigers van de kerken. Zowel de gedeputeerde uit Flevoland Sjaak Simonse als de gedeputeerde uit Overijssel Gert Harm ten Bolscher deden mee aan het publieke gesprek. Anja Roelfs, wethouder van de gemeente Zwolle, noemde de kerken ‘bakens in de stad’ en signaleerde drie actuele thema’s: vragen rond verduurzaming, belangen van netwerken en contacten en openheid voor transitie over het gebruik. Gert Harm ten Bolscher noemde de mogelijkheid om als provincie aanjager te zijn van het gesprek over de relevante vragen.

Netflix

Jetske van Oosten vertelde als strategisch ondernemer hoe veranderingen kunnen worden doorgezet. Ze noemde als trefwoorden het agenderen, het onderzoeken, het ontwikkelen van voorstellen, het testen en het verankeren. In een forumgesprek werd de analyse weer meer toegesneden naar de kerkelijke situatie. De historicus James Kennedy noemde het van belang de scheiding kerk en staat minder geforceerd te hanteren.  Remonstrants predikant Joost Röselaers vroeg om ruimte voor datgene wat groter is dan ik zelf ben. ‘Kerken zijn te belangrijk om alleen over te laten aan de kerkleden’, aldus de predikant uit Bussum. Rijksbouwmeester Francesco Veenstra had een becijfering gemaakt: Je kunt de kerkgebouwen grotendeels in stand houden, als iedere huishouding hetzelfde bedrag aan de instandhouding van de kerken zou geven als dat wat men nu al uitgeeft aan een abonnement op Netflix.   

Kerkenvisies

De landelijke overheid heeft vanaf 2018 een beleid uitgezet voor kerkenvisies. Burgerlijke gemeenten werden gestimuleerd tot het in kaart brengen van de aanwezige kerkgebouwen. In Overijssel deden 86 procent van de gemeenten mee, in Flevoland 50 procent. Er breekt nu een nieuwe fase aan, waarbij men probeert verder beleid uit te zetten op de aanwezige cijfers. Een kwart van de 233 gemeenten is daar al mee bezig; 70 procent heeft vergaande plannen.

Foto: links Theo Andriessen (Nijmegen) en rechts Marieke Wiegel (Breda)

Foto: Mireille Dosker laat iets van het Torenpad zien

Foto: Wendelien Wouters interviewt bezoekers, op de foto van achter Sjaak Simonse, gedeputeerde uit Flevoland

Foto: Muziek tijdens de wandeltocht langs kerkgebouwen, hier in de synagoge

Foto: Gert Harm ten Bolscher, gedeputeerde uit Overijssel, geeft zijn visie op religieus erfgoed