Zorg voor de ziel

 

De ziel is in de Protestantse Kerk in Nederland ‘terug van weggeweest’, de ziel is er zelfs in de mode geraakt. In de novembervergadering van de generale synode hield promovenda Martine Oldhoff daar een lezing over. En op 16 januari was ‘De ziel’ het thema van de nieuwjaarsontmoeting van de kerk in Utrecht. Op dit thema zet de kerk tot de startzondag van dit jaar in. Onder het motto: ‘De ziel is het ongrijpbare denken. Het ondenkbare horen. Het onhoorbare grijpen.’

Wie dan denkt ‘Dit is vaag gepraat!’, zou het boekje Zorg voor de ziel van dr. A.J. Plaisier (voormalig scriba van de Protestantse Kerk in Nederland en tegenwoordig wijkpredikant in Amersfoort) over ‘spiritueel leven vanuit de christelijke traditie’ eens moeten lezen.

Plaisier ziet ‘gemis’ als achtergrond van het verlangen naar spiritualiteit. We horen wel zeggen dat we leven in een wereld zonder bezield verband, ‘de verweesde samenleving’. Een van de factoren is de sterke nadruk op arbeid, productie. Een andere: de enorme invloed van de media. Ons leven wordt erdoor beheerst. Plaisier spreekt over ‘totalitaire digitalisering’.

Er zijn niet alleen ontwikkelingen in de samenleving te noemen. Ook in de kerken is er veel gebeurd. Er is vaak gekozen voor een verstandelijke benadering, waardoor ‘bevinding’ uit het zicht raakte. En God werd dikwijls geproblematiseerd, wat natuurlijk te maken had met de toenemende secularisatie. En: de maatschappelijke relevantie van het geloof kreeg het volle pond, maar nogal eens niet zonder innerlijke verschraling. En: geloofspraktijken in de zin van ‘beoefening’ van de godsdienst sleten uit. En: Christus werd in de historie geplaatst (als Iemand van vroeger), terwijl ‘Christus in ons’ op de achtergrond raakte.

 
Herkenbaar, deze analyse. Maar hoe nu verder? Plaisier houdt niet van vaag gepraat. Hij sluit aan bij de christelijke traditie, die zo onvoorstelbaar rijk is. Als het bij spiritualiteit om de weg naar binnen en naar buiten gaat, dan komen de liefde, het gebed, het Woord, de bijbel, de traditie, de gemeenschap, de liturgie en het credo (de belijdenis) aan de orde.

In Zorg voor de ziel komen veel namen langs, van kerkvaders en theologen, van dichters en denkers. Plasier besluit zijn boekje met een citaat van Blaise Pascal (1623-1662), wis- en natuurkundige, christelijk filosoof en theoloog:

 

De God van Abraham, de God van Izaäk, de God van Jakob en de God van de christenen is een God van liefde en vertroosting. Het is een God die degenen die Hem toebehoren de ziel en het hart vervult. Het is een God die hun innerlijk hun ellende en zijn oneindige barmhartigheid laat voelen, die zich in het diepst van hun ziel met hen verenigt en deze vervult met deemoed, vreugde, vertrouwen en liefde, en hen voor geen ander doel doet openstaan dan voor Hemzelf.           

Plaisier schreef niet alleen Zorg voor de ziel. Hij leverde ook een ‘Woord vooraf’ voor een boekje van drs. Marius Noorloos, getiteld Vruchten van de Bron. Noorloos is gemeentepredikant geweest in Aardenburg, Wormerveer en Lelystad en gemeente-adviseur van de Samen-op-Weg-kerken in Gelderland.

Vruchten van de Bron staat niet op zichzelf. Het borduurt voort op Leven uit de Bron en Groeien bij de Bron uit respectievelijk 2009 en 2016. Het boekje van Plaisier is vooral op persoonlijke geloofsontwikkeling gericht, weliswaar in sterke aansluiting aan de traditie. Van individualisme in de zin van alleen de eigen ziel en zaligheid is zeker geen sprake. De boekjes van Noorloos gaan vooral over gemeenteopbouw. Maar: vanuit geloofsontwikkeling. Alles begint, ook in de gemeente, met de levende omgang met God en met elkaar. Noorloos heeft het zelf altijd over de CBA-methode. De ‘C’ van ‘communicatie’ staat voor die geloofsontwikkeling, de ‘B’ voor bezinning en de ‘A’ voor activiteiten. De auteur hamert steeds op het aambeeld van de goede volgorde. Voorbeeld: als men zich meteen op het organiseren van activiteiten stort, gaat zich dat een keer wreken. Zonder communicatie en bezinning gaat het niet.

Vruchten van de Bron bestaat uit vier delen: ‘Vruchtbaar bijbelgebruik’, ‘Vruchtbare vertolking’, ‘Vruchtbaar leiderschap’ en ‘Vruchtbare kerken’. Alle vier zijn ze onderverdeeld in korte paragrafen.

Inmiddels is Noorloos 81 jaar oud, en hij had zijn memoires al gepubliceerd… Het tekent zijn gedrevenheid. Zoals Plaisier over hem schreef als karakter van volhouden en doorgaan, en dat ‘opgeven’ niet in zijn woordenboek voorkomt. Met de veelzeggende toevoeging: ‘of dit nu wel of niet door anderen wordt gewaardeerd.’ Die zal bij deze en gene enige herkenning oproepen. Feit blijft: de dienst van Noorloos aan de Heer van de kerk en aan de kerk van de Heer dwingt respect af.

Ik hoorde Noorloos een keer spreken over de combinatie reformatorisch-evangelisch-charismatisch. De reformatorische component is bij hem de basis. Ook in dat opzicht is er sprake van verwantschap met Plaisier, over wie ik zei dat hij sterk aansluit aan de traditie. Dat maakt het boekje van Noorloos, dat wat minder beschouwend en meer praktijkgericht is dan dat van Plaisier, geschikt voor gebruik op het reformatorische erf. Zeker als er sprake is van affiniteit met de evangelische en de charismatische beweging.

Kerkenraden en gesprekskringen kunnen hun voordeel met Vruchten van de Bron doen. Wat de kerkenraden betreft: men zou vergaderingen kunnen openen met het bespreken van een van de paragrafen. Van harte aanbevolen!  

Dr. Jan Dirk Wassenaar

N.a.v.:

- Arjan Plaisier, Zorg voor de ziel. Spiritueel leven vanuit de christelijke traditie; KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht, 2020; 223 p.; ISBN 9789043532730; prijs: € 16,99.

- Marius Noorloos, Vruchten van de Bron. Geloven, hopen en bovenal liefhebben; KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht, 2019; 124 p.; ISBN 9789043532662; prijs: 14,99 euro.

Foto: tuin bij de Zwanenhof, Zenderen