Het Friesch Dagblad plaatst in de periode van kerst en nieuwjaar enkele artikelen over de kerk van de toekomst onder de noemer ‘Op naar 2040’. Klaas van der Kamp leverde een bijdrage aan het vergezicht, dat hieronder is geplaatst.

Op naar 2040

Toekomstbestendige kerk biedt breed en regionaal assortiment

Op de grens richting het jaar 2020 blikken mensen uit christelijk Nederland terug én vooruit op hoe de kerken zich (gaan) ontwikkelen. Vandaag deel 1: Klaas van der Kamp.

De kerk over twintig jaar? Hoe gaat die er uitzien? Hoe ben je dan gemeente? Het lijkt nog ver weg, maar toch is het belangrijk om over na te denken. Ook omdat het een gegeven is dat de ontwikkelingen snel gaan. Heel snel zelfs. Denk maar eens terug aan hoe uw gemeente er aan het begin van deze eeuw uitzag, in het jaar 2000. Dan merk je: wat is er al veel anders geworden - van de beamer tot soms al digitaal collecteren. Maar ook de invulling van de liturgie. In de komende twee decennia zal dat niet anders zijn.

De kerk van 2040 kan je nu al bezoeken. Het gebouw staat aan de Evenaar in Almere. Aan deze ‘reli-boulevard’, zoals de weg heet in de volksmond, vind je verschillende religieuze gebouwen. Een moskee. Een hindoetempel. En er is ook een evangelische gemeente: De Wegwijzer. Een bord bij de straat geeft aan wat er allemaal te doen is. Je vindt er een jongerencentrum, een zorgcentrum, een vrolijke kinderopvang, een loopbaanbegeleiding, een muziekschool, hulp en advies in het algemeen, een giftshop en een lunchroom. De kerk van 2040 kan het dienstenpakket van dit centrum overnemen.

De kerk in de toekomst is regionaal georganiseerd. Er is één centrale kerk, die ik voor het gemak ‘de kruiskerk’ noem, en er zijn diverse buurtkerken. De kruiskerk is de basiliek. De buurtkerken zijn verbonden met de kruiskerk en kunnen er diensten afnemen. Het aanbod is divers. Veel spiritualiteit. Maar er is meer.

Hoe beleef je als gemeentelid zo’n kerk? Hoe gaat het bijvoorbeeld met de vieringen op zondag? De vieringen vinden plaats in de kruiskerk. Ze kenmerken zich door hoge kwaliteit van prediking en professionele muziek. Met een internetverbinding kan je de dienst van de kruiskerk in de buurtkerken direct volgen. Sommige kerken nemen alleen de overdenking af. De rest doen ze zelf. Anderen nemen ook de muziek af. De onderdelen van een samenkomst die de buurtkerken niet afnemen, vullen ze ter plekke in. Iemand opent, geeft liederen op, doet de schriftlezingen. En als het moment van de verkondiging is aangebroken, schakelt de buurtkerk live over naar de kruiskerk.

Er is veel variatie in kerkdiensten. Sommige gaan tot in het detail door op joodse of christelijke achtergronden; andere zijn meer ingericht op een breed publiek. De insteek van de meer algemene diensten is de gelovige en zinzoeker, die kenmerkend is voor een tijd waarin de meerderheid van de Nederlandse bevolking niet meer automatisch opgroeit met het christelijk geloof. Kerken met een verschillende achtergrond werken nauw met elkaar samen. Op zondag, en nog meer doordeweeks.

Hillsong Church

De kerkdienst op een tv-scherm heeft de laatste jaren een grote vlucht genomen in ons land. Aanvankelijk kenden we alleen de diensten van de bekende Robert Schuller (1926-2015), van Hour of Power . Inmiddels weten we dat de Hillsong Church in bijvoorbeeld Melbourne gebruik maakt van elementen uit de dienst die in een andere plaats wordt gehouden. De gemeente komt samen in een bioscoop in Melbourne. Er is een eigen voorganger. Maar als de verkondiging begint, schakelt men over naar Sydney om live de presentatie van Brian of Bobbie Houston mee te maken. Daarna gaat het weer verder met eigen mensen in Melbourne.

Ik woonde zelf in Kampen zo’n digitale viering bij in de muziekschool. Een verontruste groep gereformeerden kwam er samen. Ze konden geen eigen voorganger vinden. Maar met een digitale verbinding kon er toch een viering zijn waarin een geoefend voorganger de verkondiging verzorgde. Ook dit zullen we in de toekomst vaker gaan zien.

Wat ik zelf verwacht is dat het ‘lineair naar de kerk gaan’, net als tv-kijken, zal verdwijnen. Half tien naar de kerk op zondag wordt misschien wel een uitzondering. De Netflix-generatie wil namelijk zélf iets te kiezen hebben. Je kunt straks als kerkganger in 2040 kiezen uit verschillende samenkomsten. Er is een vroege viering om negen uur en een dienst om elf uur voor de mensen die eerst willen brunchen.

Dat brunchen kan in het restaurant van de kruiskerk. Enkele buurtkerken bieden ook een boterham met lekkernijen aan. Om twee uur ‘s middags is er een studiedienst. En om zeven uur ‘s avonds is er een vesper met stiltes en gezongen mantra’s. Alle activiteiten zijn in de kruiskerk. De buurtkerken kiezen wat ze overnemen en wat ze zelf invullen. De kruiskerk is een hotspot. De buurtkerken zijn vooral plaatsen om elkaar te ontmoeten en te socializen .

Dergelijke digitale verbindingen bieden vele voordelen. Je kunt als buurtkerk modules afnemen, waarin je niet zo goed bent. Ondertussen blijft de gemeenschap bij elkaar komen. Het idee van de buurtkerken sluit aan bij de visie uitgewerkt in een dissertatie van Jacobine Gelderloos. Zij voert in Sporen van God in het dorp een pleidooi om zoveel mogelijk dorpskerken open te houden. Jacobine Gelderloos leert: ‘Mensen beleven in een gebouw op het dorp of in de wijk de tastbare ziel van een gemeenschap. Dat gebouw moet blijven. Het evangelie zit ook in de stenen.’

Regionaal verband

Het aanbod van de kruiskerk en de buurtkerken is kwalitatief hoog. Je bereidt een dienst voor in regionaal verband. Je kunt meer tijd besteden aan de voorbereiding van de verkondiging en van de liturgie. Het aanbod van de kruiskerk en de buurtkerken beperkt zich niet tot de zondagse vieringen. De gebouwen – voor zover ze protestants zijn – worden ook door de week gebruikt voor dorps- en buurtactiviteiten. De leiding van de kerk maakt daar een aanbod voor.

Dat kan variëren van meditatie tot massage en wellness. Van kinderopvang tot cursuswerk. En van een bibliotheek met digitale mogelijkheden en tijdschriften tot sociale hulp bij het invullen van formulieren bij de toenemende bureaucratisering.

Er is geestelijke zorg, sociale zorg, maatschappelijke opvang en permanente educatie. Mensen die het meemaken moeten aan de middeleeuwen denken. Aan de kloosters. De monniken en nonnen hadden een kapel, en een school en een ziekenhuis. Ondertussen legden de geestelijken hele moerassen droog en stimuleerden ze de landbouw.

Mensen hebben in 2040 een abonnement bij de regionale kerk. Ze krijgen daarmee toegang tot het aanbod. Het abonnement is de opvolger van Kerkbalans, de vrijwillige financiële bijdrage die we nu nog kennen. Het abonnement is een basiscommitment. Je kan het aanvullen als je concrete diensten afneemt, bijvoorbeeld als je een maaltijd gebruikt in een kerkelijk restaurant. Of als een van de kinderen intensieve begeleiding krijgt voor geestelijke zorg. Het lijkt een beetje op de ov-chipkaart, de basiskaart, die je aanschaft en die je aanvult al naar gelang je behoefte hebt.

Volwassenen hebben periodiek een jaargesprek. Daarin maakt een geestelijk verzorger de balans op van het geestelijk welzijn van ouders en kinderen. Noem het een geestelijk voortgangsgesprek. Een apk. Uit het gesprek rolt een advies. ‘Komend jaar zou ik voor uw dochter een module ‘zelfvertrouwen’ aanbevelen. En voor uzelf een training ‘Gods naam leren spellen’. En passant wijst de pastor op de stiltemeditaties die worden gehouden en die de moeite waard zijn voor een gezinslid dat wel heel hectisch in het leven staat.

Klaas van der Kamp (60) is sinds september 2018 classispredikant van de Classis Overijssel-Flevoland (PKN). Hij was daarvoor tien jaar algemeen-secretaris van de Raad van Kerken in Nederland

Fotobijschrift in het Friesch Dagblad:
Klaas van der Kamp: „Mensen hebben in 2040 een abonnement bij de regionale kerk. Ze krijgen daarmee toegang tot het aanbod.” Foto: Ruud Ploeg
Foto onder: Wegwijzer Almere