Evangelie heeft cultuur nodig

De cultuur is onmisbaar voor de communicatie van het evangelie. Dr. Gerrit van Meijeren, classispredikant van Zuid-Holland-Zuid, heeft in de achterliggende tien jaren zich intensief bezonnen op de persoon van Frederik Onslow van Gennep, rector van Hydepark, hoogleraar in Leiden. Gerrit van Meijeren promoveerde donderdag 16 juni op een dissertatie over Van Gennep met de titel ‘Slenteren in de stad van de mens’.

Gerrit van Meijeren is zo’n tien jaar geleden begonnen met de studie. De relatie theologie en literatuur wekte zijn interesse. Een opmerkelijke keus voor een dominee die in kringen van de gereformeerde bond werkt en onder meer gemeentepredikant was in Hierden en Dirksland. Van Gennep plaatst men op een ander front in de kerk, en laat theologie en cultuur samenwerken in een soort cultuurtheologie. Niet dat Van Gennep de twee laat samenvloeien, maar toch wel, dat theologie niet zonder de omgang met de cultuur kan.

Het bracht dr. Rein Brouwer, ooit predikant in Denekamp, tijdens de promotie tot de vraag of kunst met een hoofdletter geschreven moet worden en bij tijd en wijle iets van God zou kunnen openbaren. Gerrit van Meijeren schuilde bij de beantwoording achter de teksten van Van Gennep, die hij immers toegankelijk wil ordenen en interpreteren. ‘Van Gennep zei in een interview: Ik heb de theologie meer in de rug’. Hij bedoelde daarmee dat God ook buiten het domein van Schrift en Traditie zichtbaar wordt. Zoals in de orthodoxe kerk het begrip ‘logos spermatikos’ wijst op een openbaring van God buiten de kerk. Het lezen van een roman ziet Van Gennep als een gefocuste manier om in ‘de stad van de mens’ rond te slenteren. Volgens Van Gennep tekent zich namelijk in literatuur ‘de komende mens af’. Tegelijk, zo waarschuwde Van Meijeren, is Van Gennep beïnvloed door de Barthiaanse theologie die juist heel voorzichtig omgaat met het spreken van God. Van Gennep heeft die twee invalshoeken niet tegen elkaar uitgespeeld.

Rein Brouwer dankte de promovendus voor het nadrukkelijk citeren van twee theologen die vele aanwezigen nog goed kennen: prof. dr. Gerrit de Kruijf en ds. Anne Vlieger. Van Meijeren citeert Anne Vlieger, de predikant van Oldenzaal en van Diepenheim. De twee voerden een briefwisseling onderling; Anne was zijn leerling en zijn vriend.

In de dissertatie heet het: ‘Praktische theologie had voor Van Gennep een sterk verkennend, explorerend karakter, extra ecclesiam’. Van Meijeren, misschien toch ook trouw aan zijn huidige werk in de classis, concludeert dat de meso-structuren in de samenleving van belang zijn. Stelling 11 bij het proefschrift luidt: ‘De classicale vergadering vormt binnen de Protestantse Kerk in Nederland een onmisbare mesostructuur’.

Gerrit van Meijeren kreeg tijdens de promotieplechtigheid diverse vragen. Hij citeert het grondwoord ‘sobornost’ van Chomjakow als sleutelbegrip om eenheid in kerk en samenleving te zoeken. Maar kan je zo’n begrip uit de orthodoxe kerken maar zo inzetten voor de westerse kerken, werd gevraagd. Van Meijeren wees op de inspiratie die Van Gennep zelf uit het begrip haalde.

Van Meijeren leest in de lijn van Van Gennep empathisch mee met de auteurs; maar loop je bij het citeren dan toch niet het risico zaken uit hun verband te rukken? Van Meijeren wees op het besef van vreemdelingenschap dat Van Gennep parten speelt, waardoor er distantie blijft ten opzichte van de literatuur. Loop je niet het gevaar dat je als theoloog selectief shopt als je door de stad slentert; je kiest die literatuurfragmenten die bij je visie passen. Van Meijeren meent dat Van Gennep lang solidair blijft met de schrijvers, geen theologisch frame hanteert, maar wel echt het gesprek durft aan te gaan.

Mag je dan ook over de aanwezigheid van God spreken tegenwoordig, naar Van Genneps idee? klonk de volgende vraag. Van Meijeren reageerde bevestigend. Hij sprak over een evident beeld van de levende God, evenwel niet gebaseerd op macht.

Tijdens zijn leven werd Van Gennep bevraagd op de fysieke opstanding. Zijn orthodoxe basis werd in twijfel getrokken. Was dat terecht? werd gevraagd. Van Meijeren noemde de werkwijze van Van Gennep die vanuit bijbelse grondwoorden is blijven werken en in die zin trouw bleef aan de potentie van de grondwoorden zelf.

Foto: Dr. Gerrit van Meijeren te midden van zijn twee paranimfen Auke en Maarten van Meijeren; de mevrouw die wegloopt maakt deel uit van de familie en heeft zojuist een foto geschoten