Foto: De woonhuizen met de look van een kerk in Steenbrugge (Deventer)

‘Kerk’ in Steenbrugge (Deventer) toont gewilde image van een kerkgebouw

De goodwill van de kerk te plaatse reikt verder dan de betrokkenheid van de kerkgangers. Ook mensen die zelden het kerkgebouw ter plaatse van binnen zien, hechten aan de instandhouding van kerk en toren. ‘Men ziet de kerk als gebouw dat de eigenheid van het dorp helpt te bewaren’, aldus één van de leden van het breed moderamen tijdens een gesprek op 12 juli over het multifunctionele gebruik en het hergebruik van een kerk.

Er kwamen verschillende voorbeelden aan de orde van buurtbewoners die geen lid zijn van de kerk en toch bijdragen aan de instandhouding van het gebouw. ‘We waren bezig met de verbouwing in de kerk. Er waren aanpassingen nodig bij de verwarming. -Wat moet dat kosten?- vroeg een binnenwandelende buurtbewoner. -Zal ik dat onderdeel van de verbouwing dan maar bekostigen?-’ ‘Ook de overheid vindt het fijn als een vierende gemeente het kerkgebouw blijft gebruiken’, vertelde een ander bm-lid. ‘Dat past beter dan wanneer de Jumbo het gebouw overneemt en de afdeling vleeswaren installeert op de plek waar ooit het altaar in vroegere eeuwen heeft gestaan’.

Een bijzonder initiatief is te vinden in de nieuwbouwwijk Steenbrugge te Deventer. De gemeente Deventer heeft er een wijk laten ontwikkelen met kenmerken zoals je ze kunt vinden in een Sallands dorp. Midden in de wijk is een kerk gebouwd, compleet met torentje en entree uitbouw. Als passant denk je dat het om een heuse kerk gaat, maar als je je laat informeren blijken het appartementen te zijn die zijn ondergebracht in een gebouw met een kerk-look. ‘Het gebouw past bij de dorpsuitstraling die de gemeente er aan wil geven’, aldus één van de adviseurs in het breed-moderamen.

Het gesprek werd geopend door ds. Jan Dirk Wassenaar, scriba van de classis. Hij noemde een aantal actuele vragen die met het kerkgebouw samenhangen. Hij wees op de spanning die er kan zijn tussen functioneel gebruik en sacramenteel gebruik. Hij refereerde aan een recente bijeenkomst, waar Jos Wienen (burgemeester van Haarlem) pleitte voor de multifunctionaliteit van een gebouw en hij noemde als voorbeeld de Bavo in Haarlem waar vele activiteiten worden gehouden. Aan de andere kant van het spectrum pleitte Hanna Rijken op dezelfde bijeenkomst voor sacramentaliteit. Ze gaf als voorbeeld de komst van een top koor uit Engeland dat in Nederland even songs ten gehore zou brengen, maar niet terecht kon in de grote kathedralen van Nederland waar de liederen zo tot hun recht komen en uiteindelijk belandde in een minder zaaltje waar de mensen op klapstoeltjes belandden. De gesignaleerde spanning is voor bijvoorbeeld de gemeente te Hellendoorn reden om geen meerdaagse evenementen in het kerkgebouw te plannen, zodat er bij gebruik voor begrafenissen of crematies met enige aanpassing mogelijkheden blijven om de kerk in te zetten.

Wassenaar signaleerde een verschil in benadering tussen rooms-katholiek en protestant. Van rooms-katholieke zijde zijn er nogal wat beperkingen, zoals ook een vertegenwoordiger uit de Noordoostpolder vertelde. De Bantsiliek in Bant merkt dat in de communicatie met de bisschop, waar men last heeft van een kettingbeding in de ooit geaccepteerde voorwaarden voor overname van het gebouw, waardoor al te seculiere uitingen niet zijn toegestaan. Wassenaar gaf toe dat je soms ook wel bijzondere situaties tegenkomt. ‘Dan zie je dat het doopvont als bloembak wordt gebruikt; dat kan toch niet de bedoeling zijn’.

De scriba wees vervolgens op het eigenaarschap van de kerkelijke gemeenschap. Hij signaleerde een trend om het onderhoud af te stoten en bij stichtingen te leggen. Dat ontzorgt de kerkelijke gemeenschap. Tegelijk kan zo’n afstoting op zich weer een bron van ergernis worden, omdat de kerkelijke gemeente onvoldoende toegang heeft tot het gebouw. De adviseur van het classicaal college voor de behandeling van beheerszaken herkende die spanning. Je hebt als plaatselijke gemeente moeite om geld en bestuurskracht op orde te houden. Tegelijk moet je oppassen dat je het eigenaarschap niet loslaat. Vaak kan je binnen de bestaande structuur meer met het geheel van de dorpsgemeenschap dan je aanvankelijk veronderstelt.

Er zijn veel discussies in de classis over de inzet van gebouwen. Toch blijkt het aantal situaties waarin de visitatie moet bemiddelen mee te vallen. Afstoten en herbestemmen van een kerkgebouw ligt gevoelig. Meestal zijn het de gemeentebegeleiders die daarin een verantwoordelijkheid nemen.

Er kwamen in het breed moderamen verschillende situaties aan de orde, waarin de pastorie een rol speelt. Eén van de bm-leden toonde een advertentie waarin ‘de pastorie van Hoedemaker’ (hij bedoelde de pastorie in het Friese Nijland, vlakbij Sneek) te koop werd aangeboden. De pastorie moet je zien als een ensemble met de kerk; dat wil zeggen: pastorie en kerk vertellen samen een verhaal en het is jammer als één van de onderdelen overgaat in andere handen. Tegelijk is de last van onderhoud en het gebrek aan mogelijkheden om het pand energiezuinig te maken een blok aan het been van de kerkrentmeesters. Soortgelijke overwegingen hebben de kerk te Windesheim er onlangs toegebracht de pastorie voor een keurige prijs af te stoten. 

De voorzitter vatte het gesprek samen met enkele aanbevelingen. Een eerste aanbeveling is: Informeer jezelf ter dege en zoek ondersteuning. De eerste scriba noemde ter vergadering talloze publicaties waarin het thema onder de aandacht wordt gebracht. Werk vanuit een actuele meerjarenbegroting. En wees voorzichtig met het creëren van nieuwe bestuurtjes. Hou de eigendomskwestie in de gaten. En zorg bij veranderingen voor draagvlak in de gemeente. Investeer tegelijk in draagvlak breder dan de kerkelijke gemeenschap.

Bestuurlijke zaken

Het breed-moderamen besprak diverse concrete situaties. Het bestuur besloot een losmaking van een predikant verder door te zetten. Men werd geïnformeerd over een situatie van grensoverschrijdend gedrag.  Er was discussie over de vraag of een kerkelijk werker een bijzondere opdracht kan krijgen vanuit de classis. Een gemeente die opplussing vraagt van de formatie wordt gevraagd om een bijpassende meerjarenbegroting. Omgekeerd krijgt een gemeente die om teruggang vraagt van de formatie van een zittende predikant goedkeuring met daarbij de vermelding als men te zijner tijd weer opplussing vraagt er een nieuwe aanvraag moet komen. Het bm besloot kerkenraden te consideren op een voorstel waarbij terugkeer van losgemaakte predikanten nader omschreven wordt; gemeenten kunnen tot 30 september een reactie sturen. De eerstvolgende classicale vergadering vindt plaats op 8 oktober. De scribae benaderen een concrete gemeente om de vergadering dit keer in Twente te houden.

De voorzitter opende de vergadering met het lezen van een tekst van Blaise Pascal. Hij vertelt daar van zijn bekering. Pascal lag in bed te voelen van ongeveer half elf ’s avonds tot ongeveer half één. Flarden van de gedachten heeft hij opgeschreven en in zijn mouw laten naaien. ‘God van Abraham, God van Isaäk, God van Jacob. Niet van de filosofen en de geleerden. Zekerheid, zekerheid, besef, vreugde, vreugde’. De preses vroeg of leden van het bm soortgelijke ervaringen kunnen aanwijzen. De één verwees naar indringende ervaringen bij de geboorte van kinderen, of bij het overlijden van opa. Weer een ander vertelde hoe hij besloot predikant te worden. Weer iemand anders vertelde van een gemeentelid, een Messias belijdende Jood, die voor de predikant had gebeden in de meest uitbundige vorm.

Foto's hieronder: Nog enkele impressies van de kerk-look, zoals stedebouwkundigen het in de nieuwbouw van Deventer een plek hebben gegeven. 

Foto: De kerk ligt aan een pleintje, waar ook een soort 'coöperatie' is gebouwd, een apotheek-look en iets van nostalgie is te vinden met een dorpspomp

Foto: Aan de achterkant van de kerk zijn de tuintjes van de bewoners; vlakbij de entree hebben de bewoners er voor gekozen een trampoline aan te brengen

Foto: In de kerk zijn huizen van bewoners, bij de 'galerij-look' is ook een art studio te vinden van Frederick van der Bunt

Foto: De zonnepanelen op het dak flankeren het torentje; op de deuren van de huizen bij enkele bewoners het verzoek om van ongevraagd drukwerk verschoond te blijven