Foto: thematische assocatie (archief)

Zeventien honderd jaar Nicea

1. De geloofsbelijdenis van Nicea (325) bestaat 1700 jaar in 2025. Het is reden voor kerken wereldwijd om aandacht te besteden aan de tekst. Tijdens de lunchontmoeting met de werkgemeenschappen zal Jan Dirk Wassenaar het thema inleiden. Doel is stimulans te bieden om de belijdenis in 2025 te agenderen en mogelijk vanuit de tekst verder te spreken over actueel belijden. Waar herkennen we de hartslag van het christelijk geloof in deze tijd?

2. Het is nuttig om te bedenken dat de geloofsbelijdenis van Nicea onderscheiden moet worden van enkele andere belijdenissen. Allereerst van het Apostolicum, de twaalf artikelen, die vaak in een kerkdienst worden gelezen. Verder is het goed het onderscheid in acht te namen tussen de belijdenis van Nicea en de verdere discussie over de vraag of de Geest van de Vader is uitgegaan of van de Vader en de Zoon. En daaruit voortvloeiend is de tekst geformuleerd van de geloofsbelijdenis van Nicea (325) – Constantinopel (381). Hieronder het Niceum:

Ik geloof in één God,
de almachtige Vader,
Schepper van de hemel en de aarde,
van alle zichtbare en onzichtbare dingen.

En in één Here Jezus Christus,
de eniggeboren Zoon van God,
geboren uit de Vader voor alle eeuwen,
God uit God,
Licht uit Licht,
waarachtig God uit waarachtig God;
geboren, niet gemaakt,
van hetzelfde Wezen met de Vader;
door Wie alle dingen gemaakt zijn.

Die, om ons mensen en om onze zaligheid, is neergekomen uit de hemel
en vlees geworden door de Heilige Geest uit de maagd Maria
en een mens geworden is;
ook voor ons gekruisigd is onder Pontius Pilatus,
geleden heeft,
en begraven is,
en op de derde dag opgestaan is overeenkomstig de Schriften,
opgevaren naar de hemel,
zit aan de rechterhand van de Vader
en zal weerkomen met heerlijkheid om te oordelen de levenden en de doden;
wiens rijk geen einde zal hebben.

En in de Heilige Geest,
die Here is en levend maakt,
die van de Vader en de Zoon uitgaat, (oud-katholiek e.a.: die uit de Vader voortkomt;)
die samen met de Vader en de Zoon aanbeden en verheerlijkt wordt,
die gesproken heeft door de profeten.

En één heilige, algemene en apostolische kerk.

Ik belijd één doop tot vergeving van de zonden.

Ik verwacht de opstanding van de doden
en het leven van de komende eeuw.

Amen

3. De Wereldraad van Kerken werkt aan een feestelijke herdenking van het oecumenische concilie van Nicea in 2025. De afdeling ‘Geloof en Kerkorde’ (Faith and Order) heeft daarbij het voortouw. Het is de bedoeling om een wereldconferentie te organiseren, die in oktober 2025 vlakbij Alexandria in Egypte zal worden gehouden. Jerry Pillay, secretaris-generaal is daar een leidend gezicht van. Er is een stuurgroep met 17 leden. Prof. dr. Myriam Wijlens uit Losser is één van de vice-moderatoren. De focus ligt op de zichtbare eenheid van de kerken en er zijn verdiepingen op subthema’s als geloof, eenheid en missie. Zie: https://www.oikoumene.org/events/nicaea-2025

4. Keizer Constantijn de Grote was als wereldlijk leider één van de stimulerende krachten van het oecumenische concilie in Nicea. In Nicea konden christenen die nog maar kort geleden in het Romeinse Rijk waren vervolgd, onder de bescherming van de keizer bijeenkomen om hun geloof te bevestigen en getuigenis af te leggen aan de samenleving om hen heen. De keizer had zelf ook een belang bij cohesie in het rijk. Critici stellen de vraag of de verhouding kerk / staat wel in orde is. Grieks-orthodoxe theologen daarentegen noemen het concilie in een webinar van de Wereldraad juist als bakermat van democratisch en synodaal denken.

5. Het Niceum wordt geregeld als basis gebruikt voor huidige oecumenische gesprekken. Het dient bijvoorbeeld als ‘sprinkplank’ om tot een dooperkenning te komen in diverse landen. In Nederland is zo’n dooperkenning vastgesteld in 2013. Elf kerken spreken daarin uit dat ze elkaars doop erkennen. Martin Hoegger (Zwitsers theoloog die relevantie voor protestantisme benoemt) spreekt in een webinar van de WCC het Niceum als normatief uitgangspunt voor gesprekken. Nicea is geen optie, zoals het modernisme soms zegt, maar een voorwaarde.

6. Tijdens een webinar van de Wereldraad wees de orthodoxe theoloog Constantinus Zormpas op actualisatie die zich op oecumenisch terrein voltrekken. Hij noemde de inbreng van de groene patriarch en de blijvende waarde van God als Schepper. De tekst over de Vader kan inspireren verdere concrete uitspraken te doen over eco-theologie.

7. De Raad van Kerken kent als uitgangspunt dat kerken de drie-eenheid onderschrijven. Klaas van der Kamp heeft er als voormalig algemeen secretaris van de Raad van Kerken over geschreven in zijn boek ‘Raven’, hoofdstuk 3. In de uitwerking in ‘Raven’ wordt onderscheid gemaakt tussen de immanente drie-eenheid en de economische drie-eenheid. De immanente verankert de identiteit in de eeuwigheid. De economische triniteit maakt deze zichtbaar in de tijd. Een statisch Godsbeeld kan de gelovige het gevoel geven dat hij of zij slechts hoeft te beamen wat in het verleden is gebeurd; een dynamisch, economisch Godsbeeld neemt het leven van vandaag serieus. God incarneert in het actuele leven. God lijkt zelfs voor het oog van de buitenwereld te veranderen, omdat hij zich steeds weer aanpast naar mate hij dat nodig vindt, zodat mensen in hun eigen context hem kunnen begrijpen. God voegt zich in de tijd om herkenbaar te zijn voor mensen. Zie verder: https://www.klaasvanderkamp.nl/colofon/raven/raven-hoofdstuk-3