Foto: bloemen in de kale grond van Beloofd Land (omgeving Arad)

De kleur neutraal grijs ontbreekt tussen Israël en Palestina

Ds. Rinus van Warven, uitgever en voorganger van de lutherse gemeente in Kampen, kwam het boek persoonlijk afgeven. Met zijn journalistieke achtergrond voelde hij blijkbaar aan dat de discussies in de Protestantse Kerk over de relatie met de Joden spannend zijn. De leiding van de kerk wil met een nieuwe IP-nota (Israël-Palestina-nota) komen en dat werpt een slagschaduw vooruit. Met het onlangs uitgebrachte boek ‘De andere kant van de muur’ doet Rinus van Warven mee in die discussie, en daarachter de vertalers van het boek Riet Bons-Storm en Willemien Keuning.

De discussies groeien qua intensiteit. Globaal kan je zeggen, zijn er twee posities in Nederland: Je hebt mensen met zorg voor het Joodse volk in de staat Israël; en je hebt mensen die verbolgen zijn over de benarde positie van Palestijnen in Palestina. De leiding van de PKN zoekt een tussenpositie tussen die twee polen en probeert de samenbindende kracht te zijn tussen die twee volkeren en de eenheid te versterken. Het is de vraag of die ruimte er is. Tot nu toe slaagt de PKN er in ieder geval niet in zo’n neutraal terrein te vinden tussen Joden en Palestijnen.

Kappen met PKN

Recent is de kritiek weer aangezwollen. Waar eerder tussentijds overleg werd ingelast tussen leiding van Joodse overlegorganisaties en de PKN roept  hoofdredactrice Esther Voet in het Nieuw Israëlietisch Weekblad openlijk op tot een breuk met de grootste protestantse denominatie in Nederland onder de titel ‘Kappen met de PKN’. Zij verwijt de PKN dat men infiltratie toestaat vanuit de BDS-clubs, dat zijn organisaties die aansturen op een boycot van Israël. BDS staat voor ‘Boycot, Desinvestering en Sancties’.

Eerder vergeleek de top van de PKN de situatie van de Palestijnen met die van de Holocaust. De deplorabele toestand waarin veel Palestijnen zich bevinden, wordt bij de Joodse gemeenschap gelegd en op geen enkele manier gekoppeld aan die van de Palestijnse leiding zelf, aldus Esther Voet. Of in een andere one-liner: ‘René de Reuver, scriba van de PKN, huilt mee met de wolven in het Palestijnse sprookjesbos’.

Munther Isaac

Aan de andere kant is de positie te vinden die een meer pro-Palestijns geluid aanreikt. Uitgeverij Van Warven geeft deze kant een stem met de uitgave van het boek ‘De andere kant van de muur’ en de ondertitel ‘Een Palestijns perspectief’. Munther Isaac heeft het geschreven; hij is predikant in de lutherse kerk van Bethlehem en decaan van het Bible College daar. Hij is zelf politieker en zelfbewuster in het leven komen te staan, toen hij de tweede Palestijnse intifada meemaakte. ‘De tweede intifada werd gekenmerkt door invasies, schietpartijen, zelfmoordaanslagen, lange periode waarin de avondklok gold en duizenden doden en gewonden… In al deze ervaringen zagen we al onze hoop en dromen over een vreedzame oplossing in een zelfstandige Palestijnse staat uit elkaar spatten en te niet gedaan worden door luchtaanvallen en door de tanks in de straten’.

Munther Isaac vraagt de kerken een keus te maken. ‘De politieke en financiële ondersteuning die Israël krijgt van christenzionisten, op zich al schadelijk, is een bron van onbehagen voor Palestijnse christenen en heeft de visie van onze moslim naasten op ons, en op het christelijk geloof in het algemeen, in ernstige mate negatief beïnvloed’.

De drang een keus te maken ervaart de leiding van de PKN iedere keer weer. Als ds. René de Reuver een inleiding houdt bij Sabeel vindt men daar dat hij niet ver genoeg gaat en krijgt hij de wind van voren. In gesprekken met de Joodse gemeenschap komt men niet tot een afronding en blijft de discussie halverwege haken. Het is dan ook de vraag of er wel een tussenpositie mogelijk is, waar de PKN op wil aansturen. Is het niet eigen aan oplopende politieke tegenstellingen dat je voor of tegen moet zijn?

Eigen geluid werelddiaconaat

De tegenstellingen rond de beoordeling van Israël zijn niet van vandaag of gisteren. Ook voordat de PKN tot stand kwam speelden de vragen. Maar in de vorige eeuw was de loyaliteit meer verspreid. De Nederlandse Hervormde Kerk bijvoorbeeld had een Raad die zich bezighield met de verhouding tot Israël en die schreef op theologisch niveau over de verhouding kerk en Israël. Daarnaast was er een Generale Diaconale Raad, zoals je bij de gereformeerden een Algemeen Diaconaal Bureau had. In deze kringen van het werelddiaconaat keek men meer naar het Midden-Oosten vanuit de optiek van praktische hulpverlening en daaraan gekoppeld vragen van gerechtigheid en barmhartigheid. Met de komst van één Protestantse Kerk werd de theologie in de handen van de ene verenigde kerk gelegd en de rol van het diaconaat in Kerk in Actie verdween in de kaders van de Dienstenorganisatie. De kerk voelde zich geroepen Israël-theologie en werelddiaconaat in één greep te nemen; en de IP-nota deed zijn intrede, praktische steun en theologisch-politieke afwegingen komen bij elkaar te staan. Het lijkt er op dat die eenduidigheid de kerk nu gaat opbreken. Want het werelddiaconaat claimt de theologie; en de theologie claimt de eigenstandige verbondenheid met het volk Israël.

Het boek van Munther Isaac maakt wel duidelijk dat er eigenlijk geen integrale benadering mogelijk is zonder te kiezen. Er is geen ruimte voor een neutraal standpunt, laat staan een bemiddelende rol. Allerlei zinnen hebben een polariserende strekking, zinnen als ‘De behandeling die wij, Palestijnse christenen, krijgen en de oordelen die over ons worden geveld, roepen bij ons de vraag op of God ons wel liefheeft’. En: ‘Politiek en religie zijn nauw verbonden, je kunt het niet over het ene hebben zonder het andere’. ‘Of wij het prettig vinden of niet, het Israëlisch-Palestijnse conflict, dat van politieke aard is, heeft belangrijke religieuze dimensies’. Munther Isaac roept dan ook op: ‘Christenen uit de hele wereld moeten zich onvermoeibaar inspannen en wegen kiezen, die eer bewijzen aan God’. Die eer van God heeft voor de Palestijnse theoloog te maken met het steunen van het Palestijnse standpunt.

Zuid-Afrika

Het boek vergelijkt de situatie in Israël met die van Zuid-Afrika. ‘Er was (weliswaar) geen fysieke muur tijdens de apartheid in Zuid-Afrika, maar er was wel scheiding en verdeeldheid; mensen werden niet behandeld als gelijken’. Met Desmond Tutu noemt de schrijver Israël dan ook een apartheidsstaat. Daar raakt het een gevoelige snaar van de Nederlandse kerken. Eind van de vorige eeuw woedde er een politieke strijd binnen de kerken omtrent de loyaliteit met witte en zwarte kerken in Zuid-Afrika. Voor de linkerzijde is de val van De Klerk gevierd als een overwinning. Rechtse christenen wijzen er op dat er in Zuid-Afrika weinig ten goede is veranderd, de witte dominantie maakte plaats voor de zwarte willekeur en ondertussen staan witte burgers in de rij om het land te verlaten als ze de kans krijgen.

Munther Isaac leest net als Christenen voor Israël de Joods getoonzette Bijbel. Maar zijn associaties liggen op andere plaatsen. ‘Als de profeten hun oordeel over Israël uitspraken, stond ik te juichen, maar als zij spraken over het herstel van Israël, bracht mij dat van mijn stuk’.  ‘Als je God wilt vinden in onze verstoorde wereld, dan zul je hem vinden aan een kruis, geslagen, vernederd en stervend als slachtoffer van religieus – en staatsgeweld….’.

Het is de vraag of de Protestantse Kerk in zo’n klimaat een lijn kan kiezen die boven de partijen uitkomt. Je kan zelf wel zeggen dat je die keus maakt. De ervaring tot nu toe wijst uit dat die positie niet wordt herkend. De kerk glijdt uit, als men de positie van de Palestijnen vergelijkt met die van de Joden in de Holocaust. De kerk glijdt uit als, ze een stuk op de website zet ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de staat Israël en eenzijdig spreekt over ‘Naqba’. De kerk is ook eenzijdig als ze wel luistert naar Lutherse kerken die slechts uit Palestijnen bestaan en niet de geluiden oppakt van de Messiasbelijdende Joden die juist weer het Israël-geluid versterken. Palestijnen ervaren de kerk juist weer als halfslachtig als men over een verbondsmatig recht van Israël spreekt die zou kunnen impliceren dat er ook claims op de Westbank liggen. De kerk slaagt er niet in de eindjes bij elkaar te knopen en een nieuw grensoverstijgend compromis te vinden. Daar hoeft men zich niet voor te schamen; waarom zou de kerk in een klein land zoiets kunnen als de grote tradities van Orthodoxe Kerken en Rooms-Katholieke Kerk vaak weinig meer verwoorden dan het uitspellen van hun eigen belangen bij de heiligdommen die ze in het Beloofde Land beheren? En waarom zou de kerk in een klein land openingen kunnen verwoorden die beroepsdiplomaten van landen niet weten te vinden?

Polarisatie in eigen kring

Dan waren oude posities verhelderend. Zoals die in de vorige eeuw waarin het werelddiaconaat eenduidig bij alle programma’s, of ze nu speelden in Zuid-Afrika, in Sudan of in het Midden-Oosten, kon spreken over gerechtigheid en hulp onder protest. En over het feit dat het niet vanzelfsprekend kan zijn dat je uren in de rij moet staan om een muur te passeren. En dat water en energie eerlijker verdeeld moeten worden. En de theologen geïnteresseerd in Joods denken konden juist in de Bijbelteksten de verbondenheid met Joods denken verder uitbouwen. Wat levert het op als je Joodse elementen toevoegt aan het rooster en de liturgie? Welke accenten krijg je als je Talmoed en Bijbelse context met elkaar in gesprek laat gaan?

Het lijkt weinig bij te dragen als je deze twee velden in elkaar schuift. Uiteindelijk leidt het slechts tot polarisatie in de Protestantse Kerk zelf; beroepingscommissies die bij de gesprekken met predikanten vragen naar een IP-standpunt; collectes die hetzij voor Kerkinactie zijn, hetzij voor Christenen voor Israël. Wie heeft daar uiteindelijk baat bij?, is de vraag.

Blijft staan de verzuchting van Munther Isaac: ‘Kan dit land, dat voor mij ‘thuis’ betekent, een plaats worden waar de aanwezigheid van God wordt ervaren? Kan het een plaats worden waar het recht en de vrede van God heersen? Kan het een plaats worden waar Joden, moslims en christenen het land en zijn bronnen delen, dezelfde rechten hebben en elkaar omarmen als medemensen die zich met elkaar hebben verzoend?’

Voor een eerdere impressie van een bezoek aan Israël en Palestina: klik hier.

Foto: voldoende brood voor iedereen (Nabloes, Westbank)