Trouw lovend over Sjemot

Met de studiedag over het boek Exodus (Sjemot) heeft de classicale werkgroep Kerk en Israël een voltreffer geplaatst. Sjoerd Mulder, één van de recensie-schrijvers van Trouw, plaatste op 22 januari een bijna lyrisch commentaar over Jonathan Sacks en het genoemde werk. Het laat vermoeden dat de studiedag in Hellendoorn het zal merken bij de aanmeldingen. 

‘Sacks toont zich een waar meester van de tekst: hij weet verhalen steeds weer te verbinden of te contrasteren met andere tekstgedeeltes, en zo laat hij allerlei verrassende en nieuwe betekenissen van de tekst oplichten’, aldus Trouw. ‘Ook zijn centrale betoog is overtuigend: een volk dat in vrijheid wil leven, moet zich die vrijheid ook eigen blijven maken. Bevrijding is niet te reduceren tot een historisch moment, maar heeft een culturele vormgeving nodig, met herdenkingen, onderwijs en een traditie. Een belangrijk en actueel thema, dat ook raakt aan recente Nederlandse discussies rondom burgerschap en de geschiedenis-canon. Een must read voor iedereen die nadenkt over de verhouding tussen politiek en religie; ook voor wie binnenkort over Exodus moet preken, biedt dit boek vruchtbare aanzetten’.

Met zo’n eenduidig advies als ‘must read’ hoeft het geen betoog dat bezoekers van de studiedag op 2 maart a.s. met hun neus in de boter vallen. Deskundigen als Marcel Poorthuis en Jan Jorrit Hasselaar leggen er de vergezichten van Sacks open.

Jonathan Sacks is emeritus opperrabbijn van Groot-Brittannië. Hij wordt beschouwd als iemand die een belangrijke bijdrage levert aan het maatschappelijk debat, en won daarvoor in 2016 de prestigieuze Templetonprijs. Een rode draad in Sacks’ werk is hoe religie een bijdrage kan bieden aan seculiere problemen. Volgens hem heeft de joodse levensbeschouwing een betekenis voor de hele wereld, en niet alleen voor joodse gelovigen.

Mulder geeft een korte inhoudsopgave: ‘Het bijbelboek Exodus beschrijft hoe Israël door God bevrijd werd uit de slavernij van Egypte, en vervolgens langzaam tot een nieuw volk met een eigen wet wordt gevormd. Het is een krachtig verhaal dat door de tijd heen veel nieuwe bevrijdingsbewegingen heeft geïnspireerd. In ‘Exodus’ geeft Sacks een uitleg van dit boek in vierenveertig essays, gestructureerd volgens het traditionele joodse lezingenrooster. Daarbij kiest hij voor een literaire benadering met veel aandacht voor genre en structuur. Ondanks de uiteenlopende onderwerpen die worden besproken, is er toch een duidelijke rode draad in dit boek: ‘Exodus’ is veel meer dan een religieus verhaal voor gelovigen binnenskamers: het is het ontwerp van een ‘moreel landschap’ waarbinnen een bepaalde politieke visie mogelijk wordt. Een landschap waarbinnen ideeën over vrijheid, de rechtsstaat en de eigen verantwoordelijkheid van burgers tot bloei kunnen komen. Precies daarom, zo wil Sacks zeggen, is het verhaal van Exodus van universeel belang voor iedere maatschappij’.

Het bijbelboek Exodus contrasteert volgens Sacks regelmatig twee verhalen, waarbij het eerste verhaal getuigt van Gods macht, en het tweede verhaal benadrukt dat de Israëlieten het nu moeten doen. Zo zijn er twee veldslagen: met Egypte vóór de doortocht, en met Amalek ná de doortocht. Tijdens de eerste slag mogen de Israëlieten niets doen; God zal hen redden. Maar tijdens de tweede slag moeten ze zelf strijden tegen de Amalekieten en geloven dat God in hen is.

Deze dubbele structuur komt vaker voor: zo openbaart God zich twee keer en hij geeft tweemaal de stenen tafelen. En steeds neemt de mens de tweede keer een actievere rol in. Volgens Sacks benadrukt dit dat de vrijheid van Israël niet alleen passief gekregen kon worden, maar ook actief eigen gemaakt moest worden. Een leerweg die, zo zegt hij, ieder volk altijd opnieuw moet gaan.

Om niet helemaal in de sfeer van het herhalen van Trouw te vervallen willen we hier nog enkele citaten uit het boek opnemen, om de kleur weer te geven. We kiezen voor een paar gedachten die Jonathan Sacks wijdt aan het leiderschap, een thema wat in toenemende mate de kerkelijke agenda’s kruist.

Leiders zijn mensen die een gemeenschap kunnen opbouwen. ‘Dat is niet gemakkelijk. Als er te veel gezag is, bedreigt dat de individualiteit. Als er te weinig gezag is – zoals Aäron overkwam in het verhaal van het gouden kalf – dan dreigt er anarchie. Schopenhauer noemde dit in een briljante metafoor het probleem van stekelvarkens in de winter. Als ze te dichtbij elkaar komen, verwonden ze elkaar. Als ze te ver uit elkaar blijven, bevriezen ze. Evenwicht is alles’.

Kom ook op de studiedag op 2 maart. Verdere informatie daarover: klik hier.

Foto: omslag van het nieuwste boek van Jonathan Sacks, het kost iets minder dan dertig euro