Foto: deelnemers in Tallinn; voor de scherpe blik: ik (Klaas van der Kamp) sta redelijk boven aan net onder de getallen 14 en 15

Vredesbeweging pleit voor diplomatieke oplossing conflict in Oekraïne

Onder de mensen en organisaties die reageerden, nadat ik (Klaas van der Kamp) was gekozen als bestuurslid van de Europese Kerkenconferentie, juni 2023, was de vredesorganisatie Kerk en Vrede. Voorzitter Henk Baars, voor kerkelijke insiders onder meer bekend van de Acht-Mei-Beweging, stuurde een felicitatie, tegelijk een cri du coeur, waarin teleurstelling werd uitgesproken over het stemgedrag van de Nederlandse delegatie in Tallinn, waar de vijfjaarlijkse assemblee van de CEC (Europese Kerkenconferentie) in juni dit jaar werd gehouden.

Het ging in Tallinn over de bijstelling van een slotverklaring, waarin solidariteit werd uitgesproken met de Oekraïens die zich met alle middelen te weer stellen tegen de agressie van Rusland. Er was een voorstel om de verwijzing naar alle middelen weg te halen, omdat daarmee de indruk zou kunnen worden gewekt dat het geweld gelegitimeerd werd. Kerk en Vrede is voor pacifistische benadering en vindt dat je vreedzame middelen moet gebruiken om de vrede te verankeren.

Kerk en Vrede stelde een nader gesprek voor en dat leek me een goed idee. Voor Kerk en Vrede nuttig om de context van de assemblee beter te kennen; voor mij nuttig om ideeën op te doen voor de toekomst wanneer de vragen over Oekraïne ongetwijfeld opnieuw aan de orde komen. We troffen elkaar vrijdag 8 september en dat was een nuttige timing net voordat de vredesweek in Nederland wordt gehouden, dat is van 16 tot en met 24 september. We zaten met vijf mensen rond de tafel; vanuit Kerk en Vrede waren aanwezig: Geesje Werkman (onder meer verantwoordelijk voor het buitenlandbeleid), Yosé Höhne-Sparborth (met wie ik onder meer in de Raad van Kerken heb samengewerkt), Henk Baars (voorzitter) en bureaumedewerker ds. Piet Vliegenthart (emeritus).

Kerk en Vrede legde mij in hoofdlijnen de visie uit waarmee men kijkt naar het conflict tussen Rusland en Oekraïne. De vredesorganisatie zou willen dat er veel steviger wordt ingezet op de weg van onderhandelen. Je mag als christen daarin best je nek uitsteken, aldus Kerk en Vrede. Zo’n gesprek voorkomt dat de hele Russische bevolking verketterd wordt en over één kam wordt geschoren. Als opening zou je onder meer kunnen denken aan contacten met Russische en Oekraïense dienstweigeraars.

Kerk en Vrede onderscheidt zich met het standpunt van een Pax, een andere vredesorganisatie in Nederland. Men meent dat Pax veel te gemakkelijk meegaat in het oorlogsscenario. Rusland wordt onderschat en over de consequenties van de oorlog, ook als Rusland het onderspit zou delven, wordt te weinig nagedacht. ‘Het is niet de taak van de vredesbeweging’, meent Kerk en Vrede, ‘om te pleiten voor doorgaande wapenleveranties, maar te blijven wijzen op de mogelijkheden van diplomatieke inspanningen om tot vrede te komen’.

De gesprekspartners kregen de indruk dat de kerken in Nederland tijdens de Europese Kerkenconferentie te weinig een eigen geluid hebben gegeven om zich te onderscheiden van wat je in de westerse wereld al zo veel hoort, namelijk ‘dat Oekraïne moet winnen’. Zou je misschien als kerk iets minder je moeten solidariseren met één partij en moeten proberen het geheel wat te overstijgen?  Zou je niet moeten proberen andere scenario’s uit te werken die meer toekomst bieden dan het scenario van nieuwe en verfijnde wapens leveren?

We keken samen terug op de assemblee in Tallinn, waar de internationale vredesbeweging Church and Peace Eufor als ngo aanwezig is en een geluid heeft laten horen. We realiseerden ons de keus die eigenlijk al voorafgaand aan de assemblee is gemaakt, toen Wereldraad van Kerken en Europese Kerkenconferentie samen een strategie afstemden. De Wereldraad koos daarbij voor een voorzichtige rol en empathie naar twee kanten. Die keus is mede ingegeven door het feit dat de Russisch-Orthodoxe Kerk lid is van de Wereldraad; wellicht dat teugels van verleiding de Russen in de Wereldraad kunnen uitnodigen tot het steunen van vredesinitiatieven. De CEC werd al begin van de twintigste eeuw geconfronteerd met een Russisch-Orthodoxe Kerk die het lidmaatschap van de CEC te slapen legde, omdat men zich niet kon vinden in de coöperatieve houding van de CEC naar de kerken in de Baltische staten en het lidmaatschap van nieuwe orthodoxe kerken uit deze regio. De CEC koos daarom als strategie een meer sympathieke stellingname vanuit het blok met Oekraïne.

We keken gezamenlijk naar de toekomst. De CEC heeft een programma uitgezet voor Oekraïne en Rusland met de titel ‘Pathway to Peace’. Tijdens de assemblee werden daarbij drie focuspunten aangereikt:
1. De CEC wil met kerken en intellectuelen de rol van kerken verder benoemen in een proces van vrede en wederopbouw.
2. De CEC wil helpen / bemiddelen bij de wederopbouw van circa 200 religieuze plaatsen die zijn verwoest.
3. De CEC wil komen tot een hernieuwd onder woorden brengen van het begrip ‘Just Peace’.
Het gesprek werd afgerond met de vaststelling dat de vredesbeweging bij het eerste punt een inhoudelijke bijdrage zou kunnen leveren. De vredesbeweging is van plan daarover contact te zoeken met de CEC in Brussel. Ik (Klaas van der Kamp) heb de bereidheid uitgesproken bij het wegen van de diverse argumenten bij concrete keuzes in voorkomende gevallen ook bereid te zijn me te laten informeren door de zienswijze die Kerk en Vrede op het kleed legt.

Aardig om te weten: Kerk en Vrede bestaat in 2024 honderd jaar. De organisatie is een vereniging van mensen die zich inzetten voor ontwapening en geweldloosheid. Deze inzet vindt plaats in de overtuiging dat het evangelie mensen oproept om te werken aan een rechtvaardige en vreedzame samenleving. Het kantoor is aan de Joseph Haydnlaan 2, oftewel: men huurt kantoorruimte bij het hoofdkantoor van de Protestantse Kerk in Nederland.

Voor de tekst van de slotverklaring waarop Kerk en Vrede reageert: Klik hier. 

Foto onder: Yosé Höhne-Sparborth en op de achtergrond ds. Piet Vliegenthart