Dansend naar de maaltijd van de Heer

In vorige nummers van ons kerkblad schreef ik al een paar keer over de maaltijd van de Heer. Vorige maand keken we naar een heel oud fresco en stonden we stil bij het gebaar dat we zagen afgebeeld: breken van brood.

In het nummer waarin het ging over het mozaïek in die kerk in Ravenna, schreef ik ook dat we weten niet precies weten hoe de maaltijd van de Heer in Ravenna werd gevierd: zittend, lopend, staand in een kring? Laten we nu eens kijken naar weer een andere afbeelding. Misschien maakt die er wel iets van zichtbaar hoe de maaltijd van de Heer werd gevierd.

Deze afbeelding is een bladzijde in wat wordt genoemd: de Codex purpurensis Rossanensis. Dat is een boek – een handschrift – uit het derde kwart van de zesde eeuw: dus ca. 550-575. Het werd gemaakt in Syrië of Palestina. Het heeft opvallend rood gekleurde bladzijden. Vandaar dat ‘purpurensis’. En het wordt nu bewaard in de kathedraal van Rossano (Zuid-Italië). Vandaar dat ‘Rossanensis’.

In het handschrift zijn de evangeliën van Matteüs en Markus opgeschreven. Op sommige bladzijden zijn daarbij afbeeldingen getekend. Op de bladzijde voorafgaand aan de bladzijde waar wij nu naar kijken, vinden we een afbeelding van het laatste avondmaal van Jezus met zijn leerlingen. Die heeft wel wat overeenkomsten met de mozaïek uit Ravenna. Bijzonder is, dat daarbij ook een afbeelding van de voetwassing is gemaakt.

 

Wanneer we de bladzijde omslaan zien we dit: Jezus deelt het brood uit aan zijn leerlingen. Op de bladzijde daarnaast zien we een omgekeerde beweging: dan staat helemaal rechts Jezus, die wijn uitdeelt aan de leerlingen. We zien hier zes leerlingen, in een rij achter elkaar. Op de bladzijde hiernaast nog eens zes leerlingen. Twaalf in totaal – dus Judas is erbij.

 

Wat me treft op deze afbeelding is dat de drie achterste leerlingen een dansje lijken te maken. Zou dat weerspiegelen hoe in de plaats waar dit handschrift is gemaakt de maaltijd van de Heer werd gevierd? Gingen gemeenteleden dansend naar voren om brood en wijn te ontvangen?

Voor de drie dansende leerlingen staat een leerling stil: hij bedekt met zijn gewaad zijn handen. Dat is een teken van eerbied.

De leerling voor hem heft zijn handen omhoog. Is dat een gebaar van dank aan God?

De voorste leerling lijkt door de knieën te zakken. Dat is natuurlijk ook een gebaar van eerbied.

 

Nog twee andere dingen vallen op. Als we heel goed kijken, zien we dat Jezus het brood in zijn linkerhand vasthoudt. Zijn rechterhand lijkt gekust te worden door de leerling die door zijn knieën zakkend het brood gaat ontvangen. Dat is een gebruik dat wij niet kennen bij de viering van de maaltijd van de Heer.

Uit een tekst van de kerkvader Theodorus van Mopsuestia (ca. 350-428) weten we, dat gelovigen in zijn omgeving gewend waren het avondmaalsbrood te kussen voordat ze het opaten.

Een andere kerkvader, Johannes Chrysostomus (ca. 345-407), schrijft dat we moeten beseffen dat de hand die je het brood aanreikt, eigenlijk de hand van Christus is. Misschien laat zich daaruit dat kussen van die hand verklaren. Dat kussen van de hand zou voor mij niet hoeven. Toch is de gedachte dat het ten diepste Christus is die jou brood aanreikt bij de viering van de maaltijd van de Heer weer niet zo gek. Binnen de protestantse traditie zijn we immers ook gewend om te denken dat Christus de tafelheer is.

 

Ten slotte zien we onder het tafereel van het delen van het brood vier gestalten met daaronder teksten. Twee gestalten lijken dezelfde te zijn: de eerste en de derde. Dat is David. De twee andere zijn Mozes en de profeet Jesaja.

Van links naar rechts staan er vier bijbelteksten:

 

–   Psalm 34:9A: Proef, en geniet de goedheid van de Heer.

–   Exodus 16:15B: Dat is het brood dat de Heer u te eten geeft.

–   Psalm 78:24B-25A: Hij schonk hun het koren van de hemel, zij aten het brood van de engelen.

–   Jesaja 6:6-7: Toen nam een van de serafs met een tang een gloeiende kool van het altaar en vloog daarmee op mij af. Hij raakte mijn mond ermee aan en zei: ‘Nu zijn je lippen gereinigd. Je schuld is geweken, je zonden zijn tenietgedaan’.

 

In deze bijbelteksten klinken verschillende associaties en betekenissen van de maaltijd van de Heer door. Blijkbaar waren dat dingen waaraan men dacht bij de viering van de maaltijd van de Heer in de gemeente waarin dit handschrift is gemaakt: proeven en genieten, een geschenk van de Heer, koren van de hemel en brood van de engelen, bevrijding van schuld en zonden. Het zijn allemaal positieve associaties die toekomst openen. Dan kan ik het wel begrijpen als de gewoonte bestond dat mensen dansend naar voren gingen bij de maaltijd van de Heer.