Moderne Devotie in woord en beeld
De Moderne Devotie is helaas niet als internationaal immaterieel erfgoed erkend. Maar daar is nog niet alles mee gezegd. Onlangs verscheen een fraai overzichtswerk over de middeleeuwse hervormingsbeweging, die niet alleen landelijke, maar ook Europese uitstraling heeft gehad: een monumentaal boek!
In De Moderne Devotie presenteren maar liefst 46 deskundigen samen een honderdtal bijdragen die de religieuze en culturele rijkdom en de geografische reikwijdte van de Moderne Devotie en de doorwerking tot op de dag van vandaag onder de aandacht brengen. Dat is een bijzondere opzet, want zo krijgt de lezer steeds ‘hapklare brokken’ van een paar bladzijden voorgeschoteld. Deze benadering komt niet in mindering op het wetenschappelijke gehalte van de uitgave. Dat blijkt al uit de ‘Inleiding’, die een historiografische plaatsbepaling biedt. Daarin komen kwesties als ‘Wat is de Moderne Devotie?’, ‘Hoe past de Moderne Devotie in de laatmiddeleeuwse Nederlanden?’, ‘De visie van de vroegste geschiedschrijvers’ en ‘Beeldvorming tot nu’ aan de orde.
Nog een opmerking over de opzet. De bijdragen zijn allemaal met een kleur gemerkt. Men kan verschillende leesstrategieën kiezen. Rood staat voor artikelen over de Zusters en Broeders van het Gemene Leven, groen voor die over de kloostertak binnen de Moderne Devotie, lichtblauw voor die over de tertiarissen. Stukken over de religieuze cultuur en over parallelle bewegingen en personen die daar toe behoorden, zijn met paars aangegeven. Pennenvruchten die in geen van die categorieën ondergebracht konden worden, zijn donkerblauw gemarkeerd. Door een bepaalde kleur te volgen, kan men zich in een van de drie verschijningsvormen van de beweging verdiepen of juist meer lezen over context.
Ik noem de titels van de hoofdstukken na de ‘Inleiding’, waarbij er sprake is van een chronologische lijn, met steeds de titels van twee bijdragen. U krijgt dan een indruk van de inhoud van het boek.
Het prille begin: ‘Geert Grotes religieuze vernieuwing’ en ‘Instructies voor jonge religieuzen’ uit Eemstein’.
Van idee naar praktijk: ‘Florens Radewijns: de organisator’ en ‘Kampen: bloeiende kloosters beteugeld’.
Dagelijks devotie: ‘Het getijdengebed in het Nederlands’ en ‘Religieuze liederen in de dagelijkse taal’.
Het klooster in: ‘Het eerste klooster te Windesheim’ en ‘Hét voorbeeld van de Moderne Devoot: Thomas van Kempen’.
Dames en devotie: ‘Voorbeeldige levens te boek gesteld’ en ‘Het eerste Windesheimse vrouwenklooster’.
Dynamische devotie: ‘Leven onder steeds strengere regelgeving’ en ‘Een weelde aan allegorische beelden’.
Connecties met het Zuiden en het Oosten: ‘Van kluizenaarswoningen tot Kapittel van Groenendaal’ en ‘De Moderne Devotie in Frankrijk’.
Diversiteit en parallellen: ‘P(r)ater Brugman en de Moderne Devotie’ en ‘Een vermeende voorloper van de Reformatie’ (Wessel Gansfort).
Op school bij devote leermeesters: ‘De mening van Erasmus’ en ‘Het ethisch reveil van Adriaan van Utrecht’.
Moderne Devotie vanaf de Reformatie tot nu: ‘Verborgen omgang en geestelijke arbeid: de Nadere Reformatie’ en ‘De verspreiding en invloed van de Navolging van Christus’.
De Moderne Devotie: inderdaad een fraai overzichtswerk. Dan heb ik zeker niet alleen de teksten op het oog, maar vooral ook het schitterende beeldmateriaal. Redacteuren, auteurs en uitgever hebben een prestatie van formaat geleverd!
Anna Dlabačová en Rijcklof Hofman, De Moderne Devotie. Spiritualiteit en cultuur vanaf de late Middeleeuwen; WBOOKS, Zwolle, 2018; gebonden, 271 p.; ISBN 9789462582958; prijs: € 24,95.
Jan Dirk Wassenaar
Foto’s
Het Buiskensklooster te Deventer
Het Getijdenboek van Geert Grote
