Word geen toeschouwer

‘In oorlogstijd moet je zorgen dat je nooit slachtoffer wordt, je moet zorgen dat je geen dader wordt, en je moet zorgen dat je nooit iemand wordt die alleen maar toekijkt’. Rabbijn Lody van de Kamp haalde in Nijverdal dit citaat aan van de Joodse Holocaust-kenner Jehuda Bauer. Lody van de Kamp sprak in het Memory Vrijheidsmuseum op 17 februari in het kader van de tien panelen ‘Het Andere Verhaal’, dat nog tot 28 april aan de Grotestraat is te zien.

Het gaat bij ‘Het Andere Verhaal’ om het verhaal van moslims die Joden in de Tweede Wereldoorlog onderdak hebben geboden. De panelen vertellen verhalen uit diverse landen; van Tunesië tot Litouwen.  Rabbijn Van de Kamp, ooit geboren in Enschede als zoon van een textielarbeider, vertelde hoe hij op het spoor van de panelen was gekomen.

Het begon zo’n twaalf jaar geleden. Als directeur van Cheider, een Joodse school in Amsterdam Buitenveldert, had Lody van de Kamp te maken met vormen van geweld tegen leerlingen. Om daar paal en perk aan te stellen ging hij met een verborgen camera en twee Joodse leerlingen door Amsterdam-West lopen, de stadswijk waar veel moslims wonen. Na de nodige omzwervingen werd het drietal uitgescholden en iemand bracht de Hitlergroet. De filmopnames gaven veel deining. Onder alle reacties was er ook één van Saïd Ben Salam, een Amsterdams-Marokkaanse jongerenwerker. Saïd vroeg: ‘Hoe kunnen we dit samen oplossen?’

In dezelfde periode las de vrouw van rabbijn Van de Kamp over een initiatief in Engeland. Het ging over de rechtvaardigen uit de islamitische volkeren, die net als verzetshelden in Nederland, Joodse onderduikers hebben voortgeholpen tijdens de terreur van de Tweede Wereldoorlog. Het was een eyeopener voor Van de Kamp en voor vele anderen. Hij haalde de expositie naar Nederland. De panelen kregen onder meer een plek in de El Mouhssininne Moskee in Amsterdam. De rabbijn bezocht de islamschool en vertelde jonge mensen verhalen over bijvoorbeeld twee Joodse kinderen in Litouwen die door Tartaren met gevaar voor eigen leven zijn geholpen. Dezelfde tentoonstelling ging vervolgens op tournee en is nu ook in Nijverdal te zien.

‘We zijn bijna getraind om vijandsbeelden te zien, maar je kan het ook anders oppakken’, vertelde rabbijn Van de Kamp. Hij vroeg zelf bijvoorbeeld belet bij justitie om met de jongen van zestien in gesprek te raken die de Hitlergroet bracht. Hij voerde gesprekken met hem en bezocht met hem het Anne Frank Huis. Later paste hij een zelfde strategie toe bij vier antisemitische leuzen kalkende jongeren in Arnhem. Rabbijn Van de Kamp heeft ervaren dat dergelijke persoonlijke gesprekken jonge mensen kunnen helpen en de voorbeelden uit de Tweede Wereldoorlog laten zien hoe mensen uit alle culturen, en dus ook met een islamitische achtergrond, zich kunnen laten leiden door menselijke motieven. Eén van de panelen citeert de Talmoed en de Koran die beiden de tekst kennen: ‘Iemand die één leven redt wordt gezien alsof hij de hele wereld redt’ (Talmoed Sanhedrin 4,8; Koran 5: 32).

De panelen geven een opsomming van namen van rechtvaardigen in islamitische landen; er staan bijvoorbeeld 57 namen uit Albanië genoemd en twee namen uit Litouwen. Uit de daden van de mensen kan je aflezen, wie ‘de echte helden’ zijn, aldus Van de Kamp.

Op de vraag of religie helpt om onderling meer vertrouwen aan de dag te leggen of juist blokkerend werkt, reageerde Van de Kamp nuchter. Het zijn vooral de christenen die het religieuze gesprek zoeken. Joden en moslims vinden elkaar veel meer op maatschappelijke gronden. Van de Kamp heeft de nodige ervaring opgedaan in gesprekken met christenen. Hij begeleidde onder meer reizen van de Gereformeerde Gemeente naar Auschwitz en naar Israël.

Wie een lezing van rabbijn Lody van de Kamp wil bijwonen; op 24 maart en op 14 april is hij opnieuw in Nijverdal met telkens een andere invalshoek bij de panelen.
 
Klik hier voor een eerder bericht. 

Foto: boven rabbijn Lody van de Kamp in Nijverdal 
Onder: een posterfragment van het boek 'Over muren heen', waarin Lody van de Kamp en Oumaima Al Abdellaoui in gesprek gaan.