Voor Mozaïek, één van de kerkbladen in de classis, schreef ik op verzoek een stukje over het geboorteverhaal van Jezus in kinderbijbels. 

Een kinderbijbel wil verleiden

Ik ken eigenlijk geen kinderbijbel waarin het kindje Jezus huilend is afgebeeld. Toch weet iedereen dat een baby na de geboorte moet huilen. Dat is bij uitstek het signaal dat het leeft en adem kan krijgen. Als het niet huilt, grijpt de vroedvrouw in.

Het is één van die dingen waaraan je kan zien dat een kinderbijbel meer wil doen dan het aanbieden van een foto. Als je let op het gezicht van Maria zijn er ook maar weinig kinderbijbels waaraan je kan zien dat ze zojuist bevallen is van een kind. Meestal kijkt ze ontspannen en gelukkig naar het kind dat onder handbereik ligt. Geen spoortje zweet, geen spoortje bloed. Toch was dat bloed de reden dat de herbergiers Jozef en Maria de deur wezen. Als er bloed in de herberg zou zijn, zou de waard de horeca wekenlang moeten sluiten.

Het gaat een kinderbijbel dus niet om een feitelijk plaatje. De schrijfster en illustratrice (het zijn meest vrouwen) proberen vooral een gevoel over te brengen. Ze reiken kinderen enthousiasme aan voor het verhaal dat God, die ons verstand te boven gaat, bereid is een kwetsbare baby te worden. En om dat gevoel goed over te dragen moet je soms een ander beeld oproepen dan de bijbelschrijvers Mattheüs en Lukas hebben gegeven. Iets minder barensweeën en iets meer blijdschap.

Er zijn veel kinderbijbels die de blijdschap inbrengen door dieren toe te voegen aan het kerstverhaal. De meeste illustratrices hebben er wel een ezel bijgetekend. Die kom je in het nieuwe testament niet tegen. Het is toegevoegd vanuit een profetie. Jesaja zegt: ‘Een rund kent zijn bezitter en een ezel de kribbe van zijn eigenaar, maar Israël heeft geen kennis’ (Jesaja 1,3). De tekenaars van kinderbijbels denken: ‘Dat is leuk, die kribbe en die dieren en impliciet de boodschap van dieren die de Heiland herkennen. Dat teken ik er bij’. Het geeft een mooi plaatje. En het kan tot geloof leiden. Dus laten we het de kinderbijbels gunnen.

Soms gaan kinderbijbels in hun enthousiasme nog verder. Dat gebeurt vaak in Amerikaanse en rooms-katholieke kinderbijbels. Ik heb er één van de Spaanse illustrator José Pérez Montero waar niet alleen een ezel en een rund bij de kraamvisite zijn, maar ook een schaap, een geit, twee uilen, twee vleermuizen  en twee muizen. Een kleine dierentuin. En alle dieren kijken blij en geïnteresseerd.

Er zijn zo’n duizend verschillende kinderbijbels uitgebracht in Nederland, sinds het ontstaan van het genre in de zeventiende eeuw. Ons land heeft daarmee meer kinderbijbels dan welke taaltraditie ook. Ruim de helft is van auteurs die hier zijn geboren. De rest is vertaald. Recente kinderbijbels zijn zeer de moeite waard. Neem de Prentenbijbel van Marieke ten Cate die Maria nog een beetje als kraamvrouw laat zien en een waslijntje tekent in de grot. Of neem de illustraties van Marjolein Hund in de Kinderbijbel van de Herziene Statenvertaling, nog puur zonder dieren. De sobere Kijkbijbel van Kees de Kort is inmiddels in vele tientallen landen uitgebracht. 


Supplement

Hieronder enkele voorbeelden van teksten uit kinderbijbels. Bij wijze van verduidelijking. In de bijdrage voor het kerkblad is dit supplement niet opgenomen. 


Liesbeth van Binsbergen in Kinderbijbel Herziene Statenvertaling. De theologische, protestantse duiding komt in de tekst naar voren.

‘Dan, in een donkere nacht, is het zover. Haar (Maria’s) Baby wordt geboren. Maria pakt de doeken die ze heeft meegenomen, ze wikkelt het Kindje erin en legt Hem in de kribbe. Samen met Jozef kijkt ze naar hun Zoon. Ze hoeven niet na te denken over Zijn Naam: Jezus gaat Hij heten, dat heeft de engel Gabriël gezegd. Want dit Kind is de Redder, de Zaligmaker, de beloofde Zoon van God. Jezus is door Zijn Vader in de hemel naar deze aarde gestuurd om Zijn volk te redden. Hij zal al hun zonden vergeven. Wat een wonder’.

Alphons Timmermans en Piet Broos in een rooms-katholieke kinderbijbel uit 1948. Als je de tekst leest, krijg je de indruk dat Maria bij aankomst in Bethlehem helemaal niet zwanger is, maar zelf ook hoogst verbaasd is als er tegen middernacht een kindje komt. Ook hier dus een confessionele duiding.
 
‘Tegen middernacht leek het alsof het zilveren maanlicht in eens veranderde in goud. De hele grot werd plotseling met licht gevuld. En toen Maria en Jozef wakker werden, zagen ze daar voor zich op het muffe stro een klein Kindje met donkere krullen en grote, zachte ogen. Het huilde zacht en stak Zijn kleine, mollige handje omhoog alsof Het om hulp wou vragen’.

Kijkbijbel Kees de Kort met tekst waar het bijbelgenootschap aan mee heeft gewerkt. De tekst blijft in de buurt van de gang van het verhaal uit Lukas.
 
‘In diezelfde tijd geeft keizer Augustus in Rome bevel tot een volkstelling: ‘Iedereen in het Romeinse rijk moet zich laten inschrijven!’ Dat moet gebeuren in de plaats waar je familie vandaan komt. Zo moeten Maria en haar man Jozef op reis. Helemaal naar Bethlehem. Want daar komt de familie van Jozef vandaan: daar is zijn verre voorvader, koning David geboren! In Betlehem krijgt Maria haar kind. In een stal. Want in de herberg hadden ze geen plaats kunnen krijgen. Ze doet haar kind doeken om en legt hem in een voerbak’.

Prentenbijbel met illustraties Marijke ten Cate met tekst van diverse schrijvers. De tekst blijft eveneens bij de lijn uit Lukas.
 
‘Eindelijk zijn ze in Betlehem. Maria is moe. Ze voelt dat het kindje gauw zal komen. Waar moeten ze nu slapen? Jozef en Maria komen bij de herberg. De waard schudt zijn hoofd. De herberg is vol. Ze kunnen wel in de stal salpen, bij de dieren. In de stal wordt Jezus geboren. Maria wikkelt haar kindje in een doek. Ze heeft geen wieg. Daarom legt ze het kindje in de voerbak van de dieren’.

Leyah Jensen in ‘People of the Bible’ met illustraties van José Pérez Montero. De tekst is summier en sluit aan bij de illustraties met de vele dieren.
 
‘It was time for Jesus to be born! Mary wrapped Him lovingly in clothes, while the animals looked on’.


Foto: Boven illustratie Montero 
Foto: Onder illustratie Hund