Foto: Ds. Wilbert Dekker overhandigt pastor Linda Wind het preekconsent

Interesse in Europa 

Leeft Europa bij voorgangers en gemeenteleden plaatselijk? Bidden we af en toe voor de mensen die in Brussel een bijzondere verantwoordelijkheid dragen? Die vragen kwamen aan de orde in het breed moderamen van 7 juni 2024. Het antwoord op de vragen blijkt afhankelijk van de betrokkenheid van met name de predikant.

Eén van de predikanten in het breed moderamen vertelde dat hij vlakbij de Duitse grens werkt. Je merkt daar een laagdrempelige manier van omgang tussen mensen aan beide zijden van de grens. Jongeren steken makkelijk de grens over, omdat de toegang tot drank en tabak enkele kilometers verder op makkelijker is. Mensen spreken een zelfde streektaal. Je ziet van oudsher daarom allerlei gemeentecontacten tussen bijvoorbeeld Bruchterveld en Wilsum, tussen Hardenberg en Uelsen. Maar de contacten worden wel minder. Jongeren spreken minder plat en ook minder Duits trouwens. ‘Als mijn dochter een schooluitwisseling heeft met jongeren uit Oldenburg spreken ze bij ons thuis geen Duits, maar Engels’.

Er is nog steeds een stroom migranten die vanuit Nederland in Duitsland gaat wonen. De bouwgrond is er goedkoper. Ze blijven zich vervolgens gedragen volgens de Nederlandse cultuur. Op koningsdag hangt de Nederlandse driekeur in top.

Een andere predikant geeft aan dat het begrip ‘Europa’ niet leeft. Er is weliswaar een actieve Roemenië-commissie die zorgt voor regelmatige contacten, maar in het geheel van de kerk is het tijdperk – Karel Blei voltooid verleden tijd, zo lijkt het. Karel Blei was de laatste secretaris-generaal, die dunne en kloeke boeken uitbracht over de ontwikkelingen in Europa, werk dat ook besproken werd in de synode. ‘Als je ze nu leest, doen ze me soms toch wat gedateerd aan’, vertelde een predikant. Hij noemde het tegelijk belangrijk om samen in breder dan nationaal verband de ontwikkelingen te bespreken. ‘Je merkt dat bij de waterschappen, die in Nederland nationaal optrekken. In een land als België is dat niet zo en door de verbrokkeling ervaren ze allerlei problemen. Belgen spreken zelfs over ‘weesdijken’, als ze het over dijkvoorzieningen hebben die verwaarloosd in het landschap liggen’.

Ik ben me eigenlijk pas voor het eerst Europeaan gaan voelen, vertelde een predikant die in Oxford heeft gestudeerd, toen ik door Amerikanen in de Engelse studentenstad werd getypeerd als ‘Europeaan’. ‘Ik had me nooit zo geïdentificeerd met de Engelsen, maar er was een buitenstaander nodig om de overeenkomsten te zien tussen mij als continentaal Europeaan en een Brit’. Naar buiten hebben we eenheid nodig, vulde een ander aan, want wat zijn we als Nederland tussen het geweld van de grote machtsblokken wereldwijd?

De classispredikant, zelf lid van het bestuur van de Europese Raad van Kerken (CEC), vertelde over zijn ervaringen in Europa. Hij heeft een knik ervaren in de belangstelling. Toen de fusiepartners hervormd, gereformeerd en luthers nog aparte kerken waren, was er tegelijk een open houding en belangstelling voor de ontwikkelingen wereldwijd, met name onder theologen. De fusie in 2004 tot één Protestantse Kerk heeft een meer interne blik opgeleverd en ging gepaard met het niet langer deelnemen van de scriba van de kerk in de internationale besturen. De blik versmalde.

De classispredikant noemde het zinvol dat met name theologen vanuit hun professie blijven jongleren met theologische concepten die per kerkelijke traditie verschillen. ‘Je ziet het aan de bijdrage van Balkenende aan de Europese discussie. Hij vindt thema’s belangrijk als ‘solidariteit’, ‘menselijkheid’, ‘duurzaamheid’ en ‘co-creatie’. Dat zijn op zichzelf geen termen die je in de Bijbel tegenkomt. Toch kan je ze bijbels geïnspireerd noemen. Blijkbaar moet je woorden net even anders formuleren als je mensen van andere tradities ontmoet’. Er is ook een natuurlijke oriëntatie op andere kerken op het moment dat mensen op vakantie gaan naar het buitenland en op het moment dat diakenen zich inzetten voor vluchtelingen uit Oekraïne, aldus de classispredikant. Je zou het thema van ‘Europa’ en ‘internationalisering’ ook eens in de werkgemeenschappen aan de orde moeten stellen, suggereerde een bm-lid. Zo’n thema heeft te maken met wat in de geloofsbelijdenis wordt genoemd: ‘Ik geloof één heilige, algemene, christelijke kerk’.

Het breed moderamen sprak af de volgende keer de bezinning op te zetten vanuit het onderwerp ‘kerkgebouw’ en daarna komt de steeds verder gaande evangelicalisering van een aantal gemeenten als thema aan de orde.

Preekconsent

Ds. Wilbert Dekker overhandigde als preses namens de kerk een preekconsent aan pastor Linda Wind – Kamminga. Ze is als pastor verbonden aan de protestantse gemeente te Rutten. De scriba van de kerkenraad, Nelleke Bodewitz, was met Linda Wind naar Dalfsen gekomen voor de korte ceremonie waarin het consent wordt uitgereikt. Linda Wind vertelde over haar ervaring in de polder, waar ze op de verzekeringsafdeling van de bank heeft gewerkt. Na twintig jaar bezon ze zich op de verdere verwachtingen van het leven en voelde ze zich geroepen de kerk te dienen. Wilbert Dekker noemde haar persoonlijke verhaal een beeld van de kerk behoefte heeft aan roepingen. De belofte horend bij de uitreiking van het consent werd uitgesproken en de officiële documenten werden van een handtekening voorzien.

Het breed moderamen sprak af dat de tweede scriba bijgewerkte lijsten maakt van pastores die preekconsent hebben, pastores die zonder preekconsent werken, pastores die scholing missen en theologen die een oefenconsent hebben ontvangen. Het breed moderamen wil een volgende keer over de lijsten spreken en het beleid toetsen dat daar vanuit de classis bij past. Enige discussie was er over de vraag of je als classis zelf dat soort lijsten moet opstellen of moet verlangen van het landelijke kerkverband dat men een uitdraai maakt van aanwezige informatie.

Emeritaat

De tweede scriba gooide de vraag op of het breed moderamen van de classis een rol moet spelen bij de verlening van het emeritaat. Er zijn voorbeelden dat het bm actief een instemming op papier zet en er zijn situaties waarin er geen enkele correspondentie is. Het breed moderamen discussieerde verder over de vraag of je ord. 3.25.2 op zichzelf moet lezen (daar staat dat de emeritusverklaring geschiedt door de kleine synode) of dat je de tekst in combinatie moet lezen met ord. 3.26.4 (daar staat dat een predikant door bijzondere omstandigheden zich kan laten losmaken van een gemeente door het breed moderamen van de classis). Gekozen werd voor een terugtredende rol van de classis. In toekomstige situaties ziet het bm van de classis geen actieve rol voor zichzelf bij het verlenen van emeritaat.

Vacatures

Het breed moderamen had inzage in een lijst met aanhoudende vacatures voor predikanten en pastores. In totaal zijn er ongeveer 18 vacatures op fulltime-basis. Dat is ongeveer tien procent van het totaal aantal plaatsen. Een lid van het bm noemde dat een ‘aanvaardbaar getal’ als je weet dat ook de landelijke dienstenorganisatie met een constant aantal vacatures van tien procent te maken heeft. Anderen wezen op het feit dat enkele vacatures al meer jaren aanwezig zijn. Vaak gaat het om situaties waarin gemeenten een tijdelijke voorziening hebben getroffen, die ze niet met het bm van de classis hebben  kort gesloten.

Het bestuursorgaan besprak de voortgang in de samenwerking in Noordoost-Overijssel. Er lagen delen van een concept op tafel waarin een fusie wordt geregeld. Een adviseur voor beheerszaken deed de suggestie om herkenbaarheid voor elk der deelnemers en voor de toekomst van het kerkgebouw te waarborgen door het opnemen van een bestemmingsreserve voor een gebouw in een locatie. 

Vervreemding

Het breed moderamen sprak over de vervreemding van gebouwen. Er is een significant aantal gemeentes waarin het college van kerkrentmeesters het gebouw juridisch losmaakt van de kerkelijke gemeenschap en de verantwoordelijkheid toeschuift naar een stichting of een dorpsbelang. Het breed moderamen sprak in navolging van het classicaal college voor de behandeling van beheerszaken daarover. Enerzijds is er begrip voor het verlangen een voorziening in een leefgemeenschap te handhaven, anderzijds moeten de parameters helder zijn die het kerkelijke gebruik van een gebouw garanderen. Het bm sprak af in de toekomst verder te spreken over het beleidsthema.

Dat geldt ook voor het onderwerp ‘diaconaal geld voor kerkrentmeesterlijke zaken’. Je merkt in de praktijk dat er steeds vaker bijdragen van de diaconie worden gevraagd om kerkrentmeesterlijke tekorten aan te vullen. Onder welke condities stem je in met deze overheveling en in welke situaties moet je vervreemding van diaconale gelden tegengaan? Sinds het toezicht op classicaal niveau is gebundeld en het aantal ambtsdragers lokaal onder druk is komen te staan zijn de grenzen aan het verschuiven. Het bm besloot de beleidsadviseurs Martin Zoer, Arjen Overweg en Jaantje Vink enerzijds (diaconaat) en Theo Trox en Andele Hellema (kerkrentmeesters) om een notitie te vragen waarover intern verder kan worden gesproken.

De tweede scriba waarschuwde in het algemeen voor het uitgeput raken van de financiële middelen. Zo is eerder afgesproken dat de onkostenvergoeding voor mensen die als gedelegeerden worden uitgezonden wordt neergelegd bij de lokale gemeente. Dat geldt overigens nog niet voor gemeenten waar gedelegeerden al eerder werkzaam zijn; de ondersteuning van de kerkenraad in Almere-Haven blijft om die reden op de oude leest doorgaan en is ter vergadering verlengd tot 31 december 2024.

Sacramentele bevoegdheid

Het breed moderamen bleef bij het besluit om sacramentele bevoegdheid te geven aan een pastor die eerder preekconsent ontving voor een gemeente. Een briefwisseling met de generale synode over recente aanpassingen van de regels was geen aanleiding om het besluit te herroepen.

De archivaris van de landelijke kerk zet zich in om nog te schonen archieven uit de regio met inzet van een vrijwilliger klaar te maken voor opname in overheidsarchieven.

Foto: Scriba Nelleke Bodewitz en pastor Linda Wind op bezoek in het breed moderamen te Dalfsen