Foto: Asielsuccessie uitgedrukt door ds. Lex Boot (links) naar ds. Klaas van der Kamp (rechts) en op de stoelen enkele van de nachtwakers in de kerstnacht

Impressie van een asiel-viering in de kerstnacht

Het was voor het eerst dat ik bleef waken in de kerstnacht. Ik heb het over de viering tijdens het kerkasiel in Open Hof te Kampen van 24 op 25 december 2024. Het was een mirakel dat er veertien mensen waren gekomen om met mij wakker te zijn in de nacht dat Christus werd geboren. In Friesland was ik wel gewend om op paasmorgen heel vroeg op te staan en met een groep mensen te zingen op de begraafplaats. Je voelt op zo'n moment de lichtinval van de opkomende zon, zoals - naar je verbeelding -, eens Christus op de opstandingsochtend het nieuwe licht heeft ervaren. Het licht en lucht doen er doe. Zo is het met de ervaring in de kerstnacht. Dat is vooral een ervaring van duisternis en stilte. De ervaring die je op je vel voelt tintelen, als je voor het krieken van de dag naar huis fietst en je bent de enige die zich buiten beweegt.

Natuurlijk heb je van te voren dingen voorbereid. Ik wist al enkele weken eerder dat ik het over de Heliand wilde hebben. Ik wilde praten met mensen over de manier waarop de Heliand het verhaal van de geboorte van Christus vertelt. En ik wilde dat vergelijken met de tekst van de evangeliën. Een theologische ambitie dus. Ik redeneerde dat de ontmoeting dat niveau moest kunnen halen. Het was immers geen gewone nacht. En als er al bezoekers waren, waren ze meer dan gemotiveerd; bikkels; mensen die nachtrust opofferen om verbondenheid met de familie Babayants te laten zien. Idealisten. Mensen die enige rek- en streksouplesses in hun mind hebben, die de slaap kunnen wegcijferen om zich inhoud en gevoelen eigen te maken. Gewoon doen dus, dacht ik, dat met die Heliand. Dat verplichtte mij ook om met anderen te communiceren over tekst die ik al zo vaak in de studeerkamer had bereflecteerd.

Ik ging per fiets naar Open Hof. Bij alle voorbereidingen zijn het gewoon praktische dingen die door je hoofd spelen: Zal het lukken met de techniek om muziek te laten meeklinken als we zingen? Hoe maken we een opstelling dat we betrokken zijn op elkaar als er drie, vier mensen zijn? Hoe voorkom ik dat mensen die om middernacht komen schuldgevoelens krijgen als ze niet de volle vier uur blijven? Hoe zorg ik, dat ik het zelf leuk vind, voorwaarde om ook mensen mee te nemen? Hoe reflecteren we tussendoor op de familie Babayants, om wie het persoonlijk gaat en die tegelijk symbool zijn voor een groep van driehonderd kinderen?

Ik kwam een kwartier voor twaalven binnen. Bij de bar zag ik een computer van Open Hof. Direct maar proberen of de muziek daarop kon klinken. Het lukte. Dan die laptop straks maar mee de Hofzaal in om de verbinding met de televisie te maken. Die had waarschijnlijk vaker de link gelegd.

De feitelijke overdracht voelde bijzonder. De vorige voorganger nam de kaars en reikte die uit. In katholieke kringen is de apostolische successie een issue. Je moet als geestelijke gewijd zijn door een bisschop die ook door een vakgenoot voor hem is gewijd. Zo voelde de kaarsoverdracht. Ik nam voor vier uur de verantwoordelijkheid over met het licht en met een handdruk. Ik mocht na ds. Lex Boot. Leuk om de kaars juist van een pastor loci te krijgen.

De feitelijke eredienst had het karakter van een geestelijke oefening. Er was een journalist van de Stentor die zich voorstelde en achter een tafel ging zitten om waarnemingen te noteren. Geen idee, wat hij van zo’n nachtelijke bijeenkomst zou maken. Ik had besloten  me daar ook maar niet druk over te maken. (Klik hier voor zijn impressie). Ik koos er voor om persoonlijke ervaringen en ontdekkingen in het verhaal te vlechten, zodat het vlees en bloed kreeg.

Het is als voorganger leuk als mensen reageren op theologie die je hart heeft. Na een toelichting en tijdens het lezen van een fragment gaven mensen repliek. Hoe dat dan zat met het poëtisch karakter van de Heliand. In hoeverre je de diverse evangeliën kunt herkennen in het geïntegreerde diatesseron van de schrijver. Waarom Anne van der Meiden zich druk gemaakt had om de vertalingen van de Oud-Saksische tekst in vijf, zes streektalen. Of het wel waar is dat er mummies zijn gevonden in Egyptische heiligdommen, in de buurt waar Jozef, Maria en het kind waren gevlucht. (Voor de inhoudelijke lijnen: klik hier). 

Vier uur spreken over theologie, afgewisseld – om het gevarieerd te houden – met zingen, het lezen van wijsheid uit de bijbel op het ritme van de kloosters (Spreuken 8) en het vertonen van een aantal dia’s over de Kopten en de oude religies van Egypte; reflecties op hoe je vanuit godsdienstvergelijking accent kunt geven aan bijbelse teksten. En als leidraad door alles heen: Hoe hebben bewoners van de regio Kampen rond 832 – toen de Heliand naar buiten kwam – nagedacht over de geestelijke erfenis die ze vanuit het jodendom aangereikt kregen? Af en toe las ik een oud-Saksisch woord, Kampers ook, om het besef levend te houden hoe oud die Heliand wel niet is.

Om precies vier uur ’s nachts ging de kaars van de asielsuccessie verder. Enkele collegae en gemeenteleden helemaal vanuit Culemborg. Ze reflecteerden verder op kerst en namen het brevier van Henri Veldhuis ter hand, de collega die in Culemborg had gestaan, is overleden en breed bekend is in Nederland vanwege zijn belezenheid en zijn duidelijke keuzes in enkele politieke zaken. De man, die in Kraggenburg is geboren, wist ik ook. Met het uitspreken van een overdrachtstekst en een foto voor mijn digitale plakboek nam ik afscheid. Een royaal bedoelde zwaai volgde naar de companions die de hele kerstnacht met me wakend waren gebleven. En al fietsend naar huis was er de vraag van mijn vrouw: ‘Zullen we maar vast weer intekenen voor een volgende keer?’

Voor een overzicht van pastores en om in te tekenen: klik hier. 

Voor mensen die van ver komen is er overdag ook gelegenheid het Stedelijk Museum in het oude stadhuis bij de stadsbrug te bezoeken; daar is een tentoonstelling Op Drift over vluchtelingen in Kampen sinds 1914; voor de goede orde: de tentoonstelling was er al voordat er sprake was van kerkasiel: klik hier.

Foto: Asielsuccessie met de overdracht van ds. Klaas van der Kamp naar ds. Henk Fonteijn die met een delegatie vanuit Culemborg de verantwoordelijkheid overnam.