Inserts die je verleiden bij een televisie-kerkdienst

Vanaf kwart over negen zat ik klaar voor de televisie met de afstandsbediening onder handbereik. Ik had me voorgenomen om diverse kerkdienstuitzendingen te bekijken en met elkaar te vergelijken. Dat lukte. Ik wilde naast de registraties uit de provincies nu ook eens naar een plaatselijke weergave kijken. Dat loonde.

Ik keek op 5 april 2020 naar de dienst van Kampen Open Hof. Ds. Kasper Jager ging voor. Wat ik vooral sterk vond was de afwisseling in beelden. Men had er voor gekozen om te voren een filmpje te maken van een vrouw die het verhaal van Palmpasen vertelde aan twee kinderen. De kinderen stonden met een palmpasenstok naast haar. ‘Mag ik eens zien’, reageerde één van de kinderen, toen hij niet goed de plaatjes in  beeld had. Wat een simpele vondst van de regie. Je werd even uit de dienst meegenomen naar een tuin, zag een close-up van een vertellende vrouw en een paar kinderen en keerde weer terug in de dienst.

Dat zelfde foefje herhaalde zich bij het kyrie-lied, toen er een diashow werd gebruikt van internet die achter het corona-lied 1003, gemaakt door Gert Landman, beelden van een straat lieten zien, en van iemand in bed. En bij de collecte liet de techniek zien hoe je via Givt een bijdrage aan de collecte kon geven. Ondertussen zag je geen lege banken of stoelen. De camera in de dienst bleef redelijk close op het liturgisch centrum. Een topper, naar mijn inzicht, omdat men een stap maakte weg van de registratie van lege plekken naar beeldmateriaal wat gemeenschap sticht. De liederen, dat vergat ik nog te zeggen, werden niet live vanuit de leegte van de kerk gezongen, maar werden overgenomen van eerdere gemeentesamenkomsten. In beeld was alleen de tekst van de gekozen liederen. Ook dat was een goede keus en gaf stabiliteit aan de verbondenheid die je voelde vanaf de bank thuis. De thuiszitters vormden immers op dat moment de gemeenschap; dus je hoefte niet uit te stralen dat er niemand was, je was met zijn allen verenigd dankzij de camera.  

Diepenheim

De diensten van de regionale zenders lieten zien hoe je met beelden de oecumene kan dienen. Ds. Job Stein en canon Brian Rodford waren in de anglicaanse kerk van Weldam (gemeente Diepenheim) voortdurend samen in beeld, de één drie, vier meter als achtergrond van de ander. En door een lied in het Engels te zingen en bij het Onze Vader aan te geven dat een ieder in zijn eigen taal mocht spreken kwam het multi-kerkelijke karakter duidelijk naar voren. Job Stein waagde het om aan het begin van de preek de gesproken tekst af te wisselen met een gezongen regel. Je gaat dan als kijker toch even op het puntje van de stoel zitten, benieuwd naar hoe het verder zal gaan. De regie monteerde enkele close-ups in van elementen uit de kerk, een liturgiebord, een crucifix, het buitenaanzicht van de kerk. Dat soort camera-variaties helpen je als kijker om gevoel te ontwikkelen.

Almere Buiten

De dienst in Almere kwam vanuit de Drieklank in Almere Buiten. Ds. Rianne Veenstra wist op belangrijke momenten, zoals bij de zegen, heel goed de blik in de camera te houden. Daardoor voel je als kijker dat ze direct jou aanspreekt. Dat is een vaardigheid waar je je blijkbaar bewust van moet zijn als voorganger, want al zappend langs Friesland, Rijnmond en andere plaatsen, kon je zien dat niet iedereen datzelfde besef had. Vaak dwaalde de blik over de niet aanwezige mensen voor de spreker, gewend als je als voorganger bent om zo rond te gaan met je ogen als de kerk zich heeft gevuld met kerkpubliek. In Almere hadden ze diverse instrumentalisten, iemand op een orgel, op een gitaar, op een vleugel. Het gaf een gevarieerd beeld. En de organisatie had zich blijkbaar gerealiseerd dat je als kijker, meer nog dan op het gesproken woord, je laat verleiden door muziek. 

Sleutel

Wat zou ik zelf graag een volgende keer willen vasthouden? Het is voor mij de sleutel van de intimiteit. Ik vind beelden van buitenaf als inserts een vondst, omdat je daardoor wisselende focus krijgt als kijker en makkelijker geboeid blijft op grond van de beelden. Na een insert ben je ook weer gemotiveerd om naar de kerkzaal te kijken. Eigenlijk vind ik het zelf niet nodig om de lege plekken te laten zien in de kerk; dat is wel realistisch, maar het geeft een gevoel van verlatenheid, terwijl je theologisch zeker mag zeggen dat er een nieuwe band ontstaat, namelijk tussen de voorganger en de kijker. De close-ups zijn zeer waardevol. En een voorganger die in de camera kijkt, maakt contact. De teksten mogen wat mij betreft tot een minimum worden beperkt. Hoe meer muziek, hoe overtuigender, vind ik. Momenten van stilte horen bij de kerk, worden ook gewaardeerd, maar hoeven voor mij niet in de televisiedienst. Het is toch al een hele kunst om vaart te houden in een dienst, zeker als er sprake is van een live-registratie. De basistoon voor mij is steeds weer: wat prachtig dat regionale omroepen dit soort registraties willen verzorgen en – nu ik een plaatselijke gemeente goed heb gevolgd – wat fijn dat er lokaal vrijwilligers zijn met verstand van zaken die bereid zijn om hun kennis ter beschikking te stellen aan de voortgang van het evangelie en die daarbij met hun creativiteit meer doen dan wat je plichtmatig zou verwachten.

Foto boven aan de pagina: Fragment van Almere Buiten

Op het moment dat de voorganger in de camera spreekt, denk je:
'Hé, het is voor mij bedoeld'.
Ds. Rianne Veenstra geeft de zegen (Almere Buiten voor Omroep Flevoland).

Je leest uit de Bijbel, en tegelijk is dat contact naar de kijker toe essentieel;
ds. Job Stein vanuit de kerk in Diepenheim (RTV-Oost)

Close-up beelden vind ik mooier dan beelden die
een meer algemeen overzicht geven (Omroep Fryslan)

Door mensen achter elkaar in beeld te brengen suggereer je support
(Almere Buiten, Omroep Flevoland)

En in de Anglicaanse Kerk deden ze hetzelfde (op de voorgrond Simone Yallop,
op de achtergrond canon Brian Rodford, RTV-Oost

Inserts. Ze drukken gemeenschappelijkheid uit (Open Hof Kampen)

Inserts. Ze maken de beelden een stuk levendiger (Open Hof Kampen)

Inserts. Door handige projectie van tekst op foto krijg je via het beeld een gevoel,
dat de tekst ondersteunt (Open Hof Kampen) 

Inserts. Ds. Kasper Jager geeft uitleg bij de collecte,
en in beeld laat je zien wat de doelen zijn (Open Hof Kampen)

Inserts. Onder muziek kan je een korte instructie kwijt van hoe je de Givt-app
installeert. Handig, want als er niet gecollecteerd wordt, mis je in een plaats als
Kampen maar zo een paar duizend euro inkomsten per zondag (Open Hof Kampen) 

Een plaatje van de muziek in Almere Buiten (Omroep Flevoland)

En nog meer muziek vanuit Almere Buiten (Omroep Flevoland)

Concentratie op de muziek in Diepenheim (RTV-Oost)

Soliste in de Martinuskerk van Franeker (Omroep Fryslan)