Muren van veerkracht

De kerstnachtdienst in de streektaal komt dit jaar vanuit de Waterstaatkerk in Hengelo. We hebben als voorbereidingsgroep de kerk gekozen vanwege de ronde zit, waardoor je betrokkenheid op elkaar kunt suggereren. En vanwege de stoelen, je kunt naar believen exemplaren weghalen, wat heel prettig is: een lege stoel suggereert afwezigheid van mensen, een lege ruimte suggereert openheid en vrijheid.

We hadden aanvankelijk de dienst in Markelo gepland en zouden aansluiten bij het merkel van Markel. Er zouden drie verhalen zijn van mensen die wonderlijke ervaringen hadden bij de berg. Al die toespitsingen op de regio moesten we schrappen. Er moest iets anders voor komen, wat beter bij Hengelo aansluit. Er kwam een thema: Iej stoat der ja nich alleen veur. En zoals het wel vaker gaat: er werden ons elementen in de schoot geworpen.

Toen we van het station naar de Waterstaatkerk liepen, een wandeling van zeven minuten, merkten we hoeveel gedichten er in het straatbeeld zijn verwerkt. Er is op dit moment zelfs een speciaal gedichtenoverzicht bedacht door boekhandel Broekhuis over muren van veerkracht. De onderliggende gedachte is dat het sociale leven op een lager pitje moet staan. Je hebt meer tijd om in het straatbeeld om je heen te kijken. En Kees Schafrat, directeur van Broekhuis, haakte daarop in door beelden op een buitenmuur van zijn boekhandel in Enschede te projecteren. Inmiddels zijn verschillende teksten op borden geplaatst in een de tuin met lariksen achter de rooms-katholieke kerk in Hengelo. Enkele van die gedichten zullen we een plek geven in de liturgie van de kerstnachtdienst, vertaald in het Saksisch, dat dan wel weer natuurlijk.

Op die manier konden we als voorbereiding al aan het begin van de liturgie een verbinding leggen tussen buiten op straat en binnen in de kerk.

We kregen daarna telefoon van ds. Arent Weevers, de kunstzinnige predikant verbonden aan het studentenpastoraat en aan de Waterstaatkerk. Hij vertelde dat er een kunstexpositie is samengesteld in de Waterstaatkerk rond het thema ‘Stil-staan’. Een thema wat ook goed aansluit bij deze tijd waarin Covid19 ons stil zet. Hij vroeg of het wenselijk was de expositie iets langer te laten hangen totdat de opnames voor de kerstnachtdienst zouden hebben plaatsgevonden. Een prachtig idee, omdat de beelden het idee van extra goed kijken in de covid-tijd onderstrepen.

Toen de beeldmanagers van RTV-Oost in de Waterstaatkerk een kijkje kwamen nemen, stelden ze onmiddellijk de vraag: ‘Zouden we iets van het klassieke idee van beeldopnames gericht op het podium kunnen laten varen en op diverse plaatsen in de kerk beelden kunnen schieten?’ Ze hadden de vraag nog niet gesteld of allerlei spontane associaties ontstonden. We wilden bijvoorbeeld naast de klassieke lezing uit Lukas 2 die zou worden uitgevoerd bij de te lenen kerststal van de rooms-katholieke parochie een lezing uit Prediker, waarin de relativering van het leven tot uitdrukking kwam naast een uitnodiging het leven te genieten. Ik zal als predikant de tekst lezen in wisselspraak met Sander Schelberg, de burgemeester van Hengelo. We gaan staan bij een gereedschapskist van de Hengelose kunstenaar Frans Zekhuis, geboren in Geesteren. Je voelt de associatie: de lezers hebben het gereedschap gebruikt en mijmeren over de gedachte wat het hen heeft gebracht.

Een andere associatie ontstaat bij een drietal gedichten die gelezen worden uit het eerder genoemde straatbeeld. We hebben teksten gekozen van Willem Wilmink, Sander Schelberg en Herman Finkers. Thea Kroese en Sander Schelberg lezen die teksten bij het schilderij Nightwalk II, een schilderij uit een serie nachtfiguraties van Maarten van Aken, internist uit het Haga-ziekenhuis in Den Haag.

We kunnen niet alles laten zien. Dat is jammer. Want visueler dan Paul Hoebee, kunstenaar uit Hengelo, kan de coronacrisis niet geassocieerd worden. Zijn schilderij ‘The waitening’ laat een boot op het droge zien, of is het een ijsbreker in het ijs?, waar mensen omheen lopen. Het roept bij mij associaties op aan de Waddenzee, waar je boot kan droogvallen bij eb en je weinig anders kan doen als schipper dan wachten tot de vloed terugkeert. Of als je kiest voor het beeld van de ijsbreker het besef dat je moet wachten op het goede moment totdat je mag instappen. 

En wat dacht je van het beeld van Rineke Engwerda, die een boot laat dobberen op het meer met de titel ‘Relativity II’. Ook dat had natuurlijk heel goed verbonden kunnen worden met de lezing uit Prediker. De eerlijkheid gebiedt om te zeggen dat je soms een beeld kiest vanwege de gunstige camerapositie die je kunt innemen.

Het wordt met dergelijke ingrediënten een kerstnachtdienst die anders kleurt dan de klassieke viering. De toevallige kijker zal dat direct aan het begin al merken. We komen als voorgangers niet in optocht binnen, we zitten al bij elkaar; het zijn de kinderen die vanuit drie, vier hoeken binnenvlinderen, een kaars aansteken en zo licht brengen die passend is als het evangelie geopend gaat worden.

Foto's: Kunstwerken uit de Waterstaatkerk; gedichten achter de rooms-katholieke Sint Lambertus Basiliek

Frans Zekhuis 'Sporen' in de Waterstaatkerk Hengelo (fragment)

Maarten van Aken, 'Nightwalk II' in Waterstaatkerk Hengelo

Paul Hoebee 'The waitening', Waterstaatkerk Hengelo

Overzicht van de Waterstaatkerk in Hengelo

Gedicht van Sander Schelberg, burgemeester van Hengelo, achter de rooms-katholieke kerk van Hengelo:

Erbarme dich 
mijn stad, mijn land 

hoe onzichtbaar en onwerkelijk 
zo voelbaar en zo'n afstand 

waar is die nabijheid
wanneer komt het terug 

toch hou ik je vast 
en zorg voor je. 

Kom terug 
dan is het niet voor niets geweest. 

Jaap Scholten: 

Wat ons probeert
te isoleren
Brengt ons
dichter bij elkaar.