Lukt het ons God ter sprake te brengen in de coronacrisis?

Inleiding webinar dinsdagmiddag

Als initiatiefnemers voor dit webinar verlangen we er naar God ter sprake te brengen in de coronacrisis. Dat is voor een classispredikant uit een oosterlijke regio niet zo moeilijk. Want de natuurlijke theologie zit in het DNA in deze
regio. Mensen uit andere regio’s hoeven geen vervreemding te voelen, want onderzoek wijst uit dat 95 procent van de Nederlanders besef heeft van transcendentie. En dat lijkt me logisch, want ieder abstract begrip, of het nu gaat
om ‘liefde’, ‘geluk’ of ‘zegen’ veronderstelt spirituele intelligentie. Het is dus niet de vraag of je in beschouwende zin over de coronacrisis kunt te spreken, het is vooral de vraag hoe je dat doet. Ik zal de keuzes uitleggen die wij als classispredikanten gemaakt hebben.

Laat me eerst werk benoemen van anderen die ons zijn voorgegaan. Ik wil twee buitenlandse theologen noemen die met een uitgave kwamen. 

Daar is John Piper. Hij schetst God als iemand die de wereld soeverein in zijn hand heeft. Niets ontsnapt aan zijn aandacht. Het virus is door God gestuurd en Hij zal er op zijn tijd een einde aan maken. God heet een plan met het virus. Het
is bijvoorbeeld een manier om ons wakker te schudden.

Als tweede noem ik Tom Wright. Wright ziet in het Nieuwe Testament dat Jezus niet achterom kijkt om een oorzaak van het kwaad te vinden. Hij kijkt vooruit om de nood te lenigen. De Bijbel nodigt christenen uit om evenzeer vooruit te kijken. Paulus spreekt in Romeinen 8 over het gezamenlijk zuchten van de schepping en gezamenlijk in barensnood verkeren. Christenen delen met God in de barensweeën.

Ik noem ook twee Nederlandse boeken.

In Nederland noem ik het boek: ‘Waar is God in de crisis?’, geschreven door Reinier Sonneveld, genomineerd voor beste theologische boek 2020. Hij schrijft over de crisis aan de hand van Jezus, de lijdende, stervende en opgestane Heer. Zo maken wij als mens een U-beweging van angst en verdriet naar de ontdekking hoe je nieuw naar het leven kunt kijken.

En Adveniat, een rooms-katholieke uitgeverij, kwam met een bundel ‘Kerk in tijden van corona’ waarin 14 mensen een bijdrage leverden. Vanuit onze kerk René de Reuver, Bram van de Beek, en Nynke Dijkstra. René de Reuver schrijft over de kwetsbaarheid en de afhankelijkheid van God.

Hoe hebben wij als  classispredikanten gekozen? Wij steken in op de Psalmen. De Psalmen gaan uit van een vanzelfsprekende aanwezigheid van God. Wij, mensen, zijn in gesprek met Hem. Onze emoties zetten de toon voor het gesprek. De Psalmen spreken vaak in beelden en metaforen. Wij weten van de orthodoxe kerk, met onder meer de Syrisch-Orthodoxe Kerk stevig
vertegenwoordigd in Twente, hoe belangrijk de poëzie is. Wij in onze traditie spreken niet in juridische termen over God, zoals jullie in de westelijke traditie dat doen, zei ooit een orthodox priester tegen me, We spreken in poëtische termen, al sinds de teksten van Ephrem de Syriër. Poëzie geeft meer verbinding dan Latijnse wetteksten. Ik herken dat. Poëzie biedt ruimte voor het hart en laat rustig diverse metaforen over elkaar heen rollen, zonder het ene woord in mindering te brengen op het andere.

Dick Schinkelshoek van het Nederlands Dagblad sprak onlangs met Tom Wright over de coronacrisis. Hij vroeg hem hoe wij in onze westerse kerk er tot nu toe mee omgaan. Wright pleit dan voor het leren leven met onvolkomendheden. Je mag ook klagen. Dick Schinkelshoek vraagt dan: Konden gelovigen vroeger beter met onvolkomendheden omgaan? Wright zegt: ‘Ja, dat denk ik wel. Pandemieën, aardbevingen en tsunami’s, zijn er altijd geweest. Maar mensen waren er vroeger niet zó diep van onder de indruk als wij vandaag. Het moderne westerse christendom loopt het gevaar te geloven dat mensen altijd blij moeten zijn, en als ze dat niet zijn, dat er dan snel een oplossing moet komen. Je mag je nood bij God leren klagen’. ‘Hoe kun je bijbels leren klagen?’, vraagt Dick dan. En Wright antwoordt: ‘Organiseer als kerk of groep een moment, digitaal of
anderszins, en ga de psalmen lezen. Telkens met een pauze tussen de verzen, zodat mensen hun eigen ervaringen daarin in stilte kunnen toevoegen. Denk aan Psalm 42 of 43 of 44, of de droevigste van allemaal, Psalm 88. Stel daarmee een
basale liturgie samen. Johann Sebastian Bach deed het met zijn Matthaüs-Passion en zij Johannes-Passion ook zo met het lijdensverhaal van Jezus: de koralen tussen de bijbelteksten door verwoorden ons eigen leven, ons antwoord
op het evangelie’.

We hebben er als classispredikanten voor gekozen om de verschillende overdenkingen bij Psalmen weer te clusteren vanuit de triniteit. Ik zie twee voordelen van zo’n clustering. Allereerst verbinden we ons met de kerken wereldwijd. Kerken wereldwijd hebben deze triniteit als grondslag gekozen. Ik zie nog een tweede reden: Ik zie het spreken met God als spreken met iemand, met een persoon; eigenlijk een persoon in overtreffende zin. Hij overtreft ons dermate, dat we in drievoud stotteren als we hem aanspreken. Ik zie dat persoonlijke, het karakter van God, als typerend voor het christelijk geloof. Ik wil niet zeggen dat veel gemijmer over een kracht en een gevoel zoals je dat bij niet-institutionele christenen vindt verkeerd is; ik beweer wel dat de keus om in relationele termen over God te spreken de wederkerigheid vanaf het begin ten goede komt.

We hebben daarbij de volgorde aangepast tot de Geest, de Zoon en de Vader. Daarmee laten we zien dat de Geest in ons een eerste gesprekspartner is. Het is de Geest die ons bewust maakt, die ons in de situatie oriëntatie geeft en die ons inspireert tot vernieuwing. De Geest is de Toepasser. De Geest is Geloofsvormer. De Geest is Kerkstichter en Kerkvernieuwer. Boven elk van de Psalmen hebben we een werkwoord geplaatst. Bij de Vader, die als laatste in de bundel is opgenomen is het een zelfstandig naamwoord geworden. Dat bevestigt nog eens de rolverdeling binnen de triniteit tijdens de coronacrisis. Het is de
Vader, die onze bestaanszekerheid, onze veiligheid incorporeert. Het is de Geest die in ons spreekt. En tussen Geest en Vader is het de Zoon die meegaat in het lijden en de compassie.

Ik realiseer me tenslotte dat wat wij hier in een kader plaatsen wekelijks gebeurt in de gemeenten die hier in dit webinar zijn. In deze zin is dit webinar een bevestiging van wat u al doet. En het is een uitnodiging om dat expliciete spreken over God en met God uit te bouwen.   

U gaat straks in een breakout. Iemand werpt zich op als gespreksleider. En u maakt een rondje om kennis te maken. En dan kunt u twee vragen aan de orde stellen:
1. Wat zijn de belangrijkste vragen die u krijgt uit de gemeente rond corona?
2. Gaat het bij de gesprekken over corona ook over God?
Er hoeft geen officiële rapporteur te zijn. De voorzitter vraagt straks willekeurig wel om een reactie. Het gesprek in de breakout heeft zijn eigen waarde.

Klaas van der Kamp