In de wonden van het leven
door Jan Dirk Wassenaar
Onlangs vroeg dr. René de Reuver, scriba van de generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland, aandacht voor het begrip ‘genade’. Dat deed hij in een overdenking. Al eerder had hij daarover geschreven, en wel in ‘Van U is de toekomst’, het nieuwe visiedocument van de kerk. In dat stuk is ‘genade’ zelfs een kernwoord, sterker nog het uitgangspunt.
Kwetsbaarheid
Om op de meditatie van De Reuver terug te komen: die ging over de uitspraak ‘Aan mijn genade heb je genoeg’ van de apostel Paulus. Die krijgt kleur tegen de achtergrond van diens gebed, driemaal uitgesproken, om van een doorn in het vlees verlost te worden. Wat die doorn geweest is, daar zijn de geleerden het niet over eens. Wel is duidelijk, om met De Reuver te spreken: ‘Juist zijn kwetsbaarheid leert hem de weg van Jezus te gaan.’ En dat is een kwestie van genade.
Over kwetsbaarheid gesproken, daar hebben we zowel in het menselijk leven als in het kerkelijk leven mee te maken, zeker in deze tijd van de coronacrisis, waarin veel onzeker is. Maar zou genade niet juist dan aan kracht kunnen winnen? Wanneer het in het menselijk leven niet allemaal rozengeur en maneschijn is, maar eerder kommer en kwel. Wanneer het in het kerkelijk leven niet allemaal succes en voorspoed is, maar eerder krimp en kramp.
Vertraging
De psychiater-psychotherapeut Dirk De Wachter pleitte voor ‘de kunst van het ongelukkig zijn’. In zijn boekje met die titel stelde hij het hedendaagse ideaal van steeds beter, steeds verder, steeds hoger onder kritiek. Alsof geluk alleen in zulk streven te vinden zou zijn. Inderdaad zijn er vanuit de psychiatrie-psychotherapie kanttekeningen bij zulke zucht naar geluk te plaatsen. Maar ook vanuit specifiek christelijke-kerkelijke invalshoek. De theoloog dr. O. Noordmans schreef ooit in een overdenking over Mozes: ‘Een christen is iemand die gemerkt heeft dat men niet recht-toe, recht-aan kan leven.’ Hij zag in de geschiedenis van Mozes het beginsel van regressie, retardatie, vertraging van Godswege weerspiegeld. Als daarvan helemaal geen sprake is – oftewel: als het in het leven alleen maar gaat om glans en glorie, glitter and glamour – dan blaast het zichzelf gemakkelijk op tot enorme proporties en krijgt het heidens-natuurlijke trekken. Onlangs wees dr. E. van der Veer op die meditatie. Daarin noemde hij ook andere ‘hinkepoten’ in de bijbel, Jakob en Paulus bijvoorbeeld. Maar juist zij hebben van genade leren leven, omdat die aan kracht won in hun kwetsbaarheid.
Raak de wonden aan
Iemand die dat ook verwoord heeft, is de Tsjechische priester en professor Tomáš Halík. Hij deed dat in het boek Raak de wonden aan, waarin hij het verhaal over ‘de ongelovige Tomas’ tot uitgangspunt nam. Zijn inziens vraagt het moed om de wonden van onze wereld onder ogen te zien en ze aan te raken. Juist dan kan genade aan kracht winnen. René van Loenen publiceerde een paaslied, dat hij baseerde op dat boek.
Raak de wonden aan
van de Ongeziene
die is opgestaan.
Laat geloof ontkiemen,
raak de wonden aan.
Raak de wonden aan
van de zachte krachten,
helden zonder naam,
die niets meer verwachten,
raak de wonden aan.
Raak de wonden aan
van de ongewenste
pauper, paria
bastaard onder mensen,
raak de wonden aan.
Raak de wonden aan
van wie niets bezitten
dan een schraal bestaan.
Deel het brood, de vissen,
raak de wonden aan.
Raak de wonden aan
van de rechteloze.
Wees in Christus’ naam
een gewonde trooster,
raak de wonden aan.
Halík en Bonhoeffer
Dit gedicht staat in de bundel In wolken uitgesneden. De titel is ontleend aan ‘Een nieuw hemelvaartslied’, waarvoor Van Loenen schatplichtig was aan Halík en Dietrich Bonhoeffer. De tekst van dat lied:
Zoek Christus niet in het verleden
niet in de nevel van de tijd.
Zoek in de wonden van het leven
zijn tegenwoordigheid.
Hij lijkt zo ver van ons verwijderd
maar is ons rakelings nabij.
Hij die verhoogd werd na zijn lijden
is mens aan onze zij.
Zijn koninkrijk is ons gegeven
in onrust, moeite en gemis
totdat in wolken uitgesneden
zijn dag gekomen is.