Foto: associatieve foto

AI voor het plaatselijke kerkenwerk
 
Zo af en toe vertellen vrijwilligers over hun gebruik van kunstmatige intelligentie ten dienste van het plaatselijke kerkenwerk. Wat doen ze dan met AI? Wat zijn de voordelen van AI? Moet je actief meer gebruik willen maken van AI of moet je er een beetje de rem op zetten?  
 
De dienstenorganisatie hield er op 28 januari nog een werkdag over. Die was bedoeld voor eigen personeelsleden om oriëntatie te bieden op de nieuwe mogelijkheden. De kerkelijke werkers sluiten daarmee aan bij een algemene trend in de samenleving: Je vindt in de samenleving talloze cursussen voor persoonlijk of zakelijk gebruik van AI. En Diederik Jekel heeft er zelfs een soort cabaretesk programma voor ontwikkeld dat hij aanbiedt in allerlei theaters. AI, artificial intelligence, is daarbij een soort verzamelnaam voor algoritmes en methoden die taken uitvoeren waar je vroeger menselijke intelligentie voor nodig had. AI zoekt relevante informatie voor je op, ordent de gegevens en biedt teksten en foto’s in luttele seconden aan, waar je voorheen soms uren bezig was als professional om de gegevens op te zoeken.
 
Er tekent zich een situatie af waarbij AI in bijna alle bedrijven en dus ook in de kerk als hulpmiddel wordt ingezet om tijd te besparen. Je laat de computer handwerk uitvoeren, zodat je je als mens van vlees en bloed kunt focussen op de eindredactie van wat AI produceert. De toepassingen in de kerk zijn legio: voor het schrijven van notulen, voor het aanreiken van een profielschets van een ouderling of predikant, voor een aanzet voor een beleidsplan, een meditatie, een stukje voor het kerkblad inclusief foto en aandachtspunten voor veranderingen in de organisatie. AI kan het allemaal opleveren. Als je maar bedacht blijft op fouten, ‘hallucinaties’ en veralgemenisering, want AI blijft een machine die gevoelloos in de tunnel van de soms absurde logica blijft redeneren.  

Co-Pilot

Hoe schakel je AI in? Voor mensen met Microsoft, zoals de Dienstenorganisatie dat gebruikt, is Co-Pilot het geschikte hulpmiddel. Het programma zit standaard op het toetsenbord. Maar je kunt ook gebruik maken van ChatGTP, Google Gemini of een andere merknaam. Je kan de hulpmiddelen vergelijken met een stagiaire met wie je aan tafel zit en in gesprek gaat over een tekst, foto, samenvatting, notulen of ander soort van product dat je wenst. De stagiaire zoekt daarna voor je op wat je in het tafelgesprek hebt gevraagd. Door de goede vragen te formuleren, in vaktermen heet dat ‘een prompt’, krijg je antwoord van AI. Op dat antwoord kan je gericht doorvragen, zodat je steeds meer informatie op maat krijgt. Je hebt daarmee een mooi raamwerk voor een tekst. Die tekst kan je aanpassen voor de groep van mensen die je er mee wilt informeren. Als het gaat om notulen kan je een geluidsopname maken van de vergadering en het MP3-tje laten omzetten in tekst. En zo’n tekst kan je weer laten samenvatten door AI. Je hoeft als notulist de vergadering niet eens bij te wonen om toch een goede samenvatting op te leveren.   

Een kind kan de was doen. Je hebt binnen luttele seconden een tekst op je scherm. Je overschat AI wel een beetje, als je denkt dat je daarmee klaar bent. Het blijft nodig om de tekst kritisch te lezen en te herschrijven. Allereerst, omdat AI een methode is en geen zelfstandig denker. AI leeft zich dus niet in in je vraag, maar zoekt tekstbestanden af om een logisch vervolg te vinden van de ene op de andere zin. Soms gaat AI daarbij de mist in, en schrijft het onzin. AI is bijvoorbeeld niet erg goed in actuele dingen van de dag. Je kunt denken een goede camping te hebben gevonden dankzij AI om dan later te ontdekken dat de informatie gebaseerd is op verouderde informatiebronnen op internet; de camping is gesloten. AI filtert informatie op basis van algemene teksten op het internet. Soms zal AI vanuit de algemene oriëntatie ideeën aanreiken die voor de kerkelijk ingewijden als ‘onkunde’ worden gelezen. AI benoemt – om een voorbeeld te geven - woorden als ‘classispredikant’ en ‘kerkorde’ al gauw als taal van specialisten. Wil je daar dus toch verder mee, dan moet je gericht op het onderwerp doorvragen en de verbijzonderingen die volgen in een context zetten die je doelgroep herkent. 

Prompten
 
Prompten, doorvragen dus, is een kunst op zichzelf. Je vragen moeten simpel zijn, duidelijk, concreet, beknopt, eenduidig, interactief en (merkwaardig genoeg) het helpt als je AI prijzend aanspreekt, zo in de trant van ‘Je bent de beste hulp. Dat eerste antwoord is nuttig. Daarop doorgaand….’. Je denkt misschien, dat de computer als een mens gevoelig is voor complimentjes. Maar dat is niet hoe het werkt. Ergens achter de vertaalopdrachten komt AI blijkbaar teksten tegen die met een superlatief verbonden zijn en die worden opgehoest op het moment dat je opnieuw de superlatief in een vraag meeneemt.

Over het algemeen stel je een vraag met de volgende onderdelen: de rol die je vraagt van AI, de taak, de vorm van de output, de lengte, de doelgroep, de toon en het doel. Je zal merken als je de doelgroep verandert en AI twee keer een antwoord laat geven dat het antwoord per doelgroep enorm kan verschillen. Het is een antwoord op maat. AI doet wat 1000 stagiaires anders voor je hadden kunnen doen, zei iemand bij de instructie voor de dienstenorganisatie.  
 
Media, waaronder de regionale omroepen, gebruiken AI om koppen boven een tekst te zetten op hun internetpagina’s. Ze krijgen zes mogelijke koppen aangereikt door AI en kunnen er enkele uitproberen, waarna de kop met de meeste hits de definitieve versie wordt.

In drukke tijden kan je een basisartikel maken met enkele variabelen. Je kunt voor voetbal of bij verkiezingen een standaardvraag voorleggen aan AI, die je per wedstrijd of gemeente aanpast op enkele variabelen, waarna AI zorgt voor een ‘doorwrocht’ artikel over het onderwerp.  
 
Er zijn diverse toepassingen mogelijk voor de kerk. Mensen met digitale affiniteit experimenteren er mee. Geef bijvoorbeeld de prompt: Schrijf een artikel van 500 woorden voor een kerkblad. Het moet gaan over ‘hulp aan vluchtelingen’. Schrijf eenvoudig, zodat mensen met een VMBO-opleiding het kunnen begrijpen’. Je zal merken dat er vlot een artikel volgt. Verander je woord ‘artikel’ in ‘meditatie’ en voeg toe: ‘Refereer aan de bijbeltekst over de barmhartige Samaritaan’ en je krijgt andere output.  
 
Het schrijven van notulen behoort tot de mogelijkheden van AI. Met bijvoorbeeld otter.ai, auphonic, descript, speechmatics, good tape, dictations, adobe podcast of een ander programma kan jet het op je smartphone opnemen, inbrengen in AI, op tekst laten zetten en laten samenvatten. Scheelt je een boel tijd.  
 
AI kan ook beelden genereren. Het programma Dalle-3 is daarbij geschikt. ChatGTP kan deze taak ook aan. Je kan gewoon in tekst de opdracht intikken, waarbij je thema’s aansnijdt als: het onderwerp, de compositie (close-up of droneshot), de belichting (natuurlijk of romantisch), de achtergrond (details), de kleuren, de stijl. Je krijgt een eerste voorstel en kan aanvullende opdrachten geven om het bij te werken. Heb je een bestaande foto dan kan je dat beter met zoiets als Photo Shop bijwerken.  
 
Je merkt: Er zijn talloze toepassingen. De meest eenvoudige toepassing blijft toch: AI als raadsvrouw of raadsman. Je stelt je vraag over iets wat je wilt weten voor het kerkenwerk. Naarmate je de vraag meer toespitst, krijg je een concreter antwoord. Gaat het een keer mis, dan kan je je vraag herformuleren. Het bijna menselijke karakter van het gesprek zal je verbazen. AI laat zich paaien als een mens van vlees en bloed, zo blijkt in de praktijk.

Actueel belijden

De inzet van AI voor plaatselijk kerkenwerk sluit aan bij de inhoud van de nieuwe Charta Oecumenica, de focus van belijden voor de Europese kerken. De Charta 2025 heeft expliciet een artikel opgenomen, waarin het gebruik van nieuwe digitale ontwikkelingen wordt gestimuleerd en gemonitord.

Het concept zegt onder meer: ‘The hopes and anxieties related to new technologies must be balanced with Jesus’ vision for a flourishing humanity (John 10:10), respecting the integrity and the innate dignity of the person and the value of personal relationships and human knowledge’.

En bij het commitment staat: ‘We commit ourselves to promote integral development and the common good’; en ook: ‘We commit ourselves to promote ethical frameworks and guidelines in the consideration of digitalisation and the use of new technologies’.