Een feestje van vijf religies en het humanisme. Dat is in vrijheid verbonden. Vertegenwoordigers kwamen maandag 20 januari bij elkaar om het derde lustrum te vieren in Tivoli, Utrecht. Ik was er bij. Hieronder een blog met persoonlijke reflectie en daaronder een meer feitelijke impressie voor de mensen die alles graag nog een keer in een totaaloverzicht voor zich zien. Je kunt de teksten ook omgekeerd lezen: eerst de feitelijke informatie, dan bovenaan het commentaar. 

Blog: hoe lang is een grap een grap? 

Hoe lang is een grap een grap? Is het waar dat je elkaar ongenadig de waarheid moet kunnen zeggen? Die vragen riep de cabaretier Maarten van den Berg op, tijdens het derde lustrum van In Vrijheid Verbonden, waar ook prinses Beatrix aanwezig was. Maarten was ingehuurd door de humanisten. De organisatie had hem gescreend. Hij begon er zijn optreden mee. Dat zijn tekst  niet kon. ‘Je mag alleen grapjes maken over je eigen groep en niet over de rug heen van anderen de lach binnenhalen’ was hem te verstaan gegeven. Dat gebeurde wel. Maarten koos er voor. Wilde blijkbaar op dat punt juist de mensen aan het denken zetten.

Ik geef toe dat ik cynisch naar dat soort pogingen kijk. Het zal me gaan als menig Nederlander die in een buitenland gesprekken heeft gevoerd. Of ze nu uit Indonesië komen of uit de Verenigde Staten, er is een neiging bij vele mensen wereldwijd om uitermate voorkomend met je in gesprek te treden. Er is geen cultuur van ‘het moet over het achterste van je tong gaan’. Integendeel: beschaving heeft voor veel culturen te maken met het vermogen om juist de goede sier voorrang te geven. Hollanders staan dan ook wereldwijd bekend om hun botte houding. 

Zelf werkzaam in het Saksische deel van Nederland is er al helemaal geen sprake van de ander de waarheid aanzeggen. Toen ik naar dat deel van de Lage Landen verhuisde waarschuwde Ype Schaaf me zelfs: ‘Je gaat nu van Friesland naar de Saksen. Weet dat de Friezen de neiging hebben om voor alles eerlijk te zijn en ze vergeten soms de vriendelijkheid. Bij de Saksen is het net andersom: ze zijn voor alles vriendelijk en vergeten soms de eerlijkheid’. Ik heb gezien dat er een kern van waarheid in de uitspraak zit; heb er over gelezen; en ben die benadering van de Oostnederlanders als ‘cultuur’ gaan waarderen. ‘Ze investeren in relaties’, verdedig ik ze, ‘en daarna komen de andere zaken als vanzelf’.

Met die houding ga je het niet redden bij Maarten van den Berg. Hij verstaat cabaret als het koste wat het kost zoeken van de grap. Voor hem mag de grap worden gebruikt om je eigen positie te verstevigen. En dat was een beetje de toon die hij zocht op het toneel van Tivoli in Utrecht. De prinses moest het leedvermaak ondergaan. ‘Het koningshuis lijkt een beetje op een religie. Het heeft te maken met rituelen, met geloven dat het werkt, en dat doet het, want ondertussen zitten de collectezakken meer dan vol’.

De door humanisten ingehuurde cabaretier gaf vervolgens een robbering aan de christenen.  ‘De houding van de organisatie om geen kritiek te mogen leveren op anderen deed me onmiddellijk denken aan de reclame van Van Leeuwen, hij handelt in spijkers. Hij stelde een beeld voor waarbij je een deur opent en Jezus aan een kruis ziet hangen. Daarbij staat de tekst: ‘Jezus hangt hier al eeuwen / dankzij de spijkers van Van Leeuwen’. Toen daar te veel ergernis over was, werd het beeld aangepast. Je zag een kruis en Jezus op de grond liggen. En de tekst luidde: ‘Jezus ligt hier besmet en besmeurt / met de spijkers van Van Leeuwen was dit nooit gebeurd’. Nee, dan toch liever een neutrale tekst: ‘Bij Van Leeuwen zijn het allemaal zijkers / ze maken wel verdomd goede spijkers’.

Maarten van den Berg verdedigde zijn optreden met de opmerking dat zijn beide ouders predikant zijn (dus ‘ik kan het weten’) en de uitspraak: ‘Ik schat jullie hoog in’. Tegelijk smeert hij de discussie over zijn methode met die laatste opmerking dicht. Immers: Als je hem de ruimte gunt voor de humor, zit je hoog; trek je die ruimte in twijfel, dan ben je laag bij de grond.

Ik ben dus kritisch. Ik vind het een vorm van beschaving dat je uitgaat van de goede trouw van de ander en met kritisch vermogen naar je eigen gedrag kijkt. Ik was het met de eindconclusie van Maarten van den Berg trouwens wel helemaal eens. Hij werkte vanuit een metafoor. Vanuit lego. Hij noemde het van belang dat je bereid bent met de blokjes van lego te spelen en niet datgene wat je ooit hebt gebouwd als heilig in het midden te plaatsen. Ik denk dan: Als dat je motto is, begint dat bij het humanisme. Laat zien hoe je met je de legoblokjes van het humanisme jongleert. Of is dat de eigenlijke boodschap: 'Het humanisme staat niet ter discussie?'

Dan vond ik de keuze van de joodse gemeenschap verrassender. Anne-Maria van Hilst las een gedicht voor over het loofhuttenfeest. Prima, joods zou je denken. Maar ze gebruikte daarvoor een gedicht van een christelijk dichter. Mij persoonlijk ging dat eigenlijk ook te ver. Maar het laat wel zien wat de bedoeling is van de interreligieuze ontmoeting waar In Vrijheid Verbonden voor staat. Namelijk dat je je zo verdiept in de ander, dat je in staat bent vanuit de sympathie de nieren van de ander te proeven en in het publiek recht te doen.

Maarten mocht de volgende spreker aankondigen. Dat deed hij. Hij vroeg aandacht voor Jesse Klaver, in de stijl van de religies: 'De Jessias'. 

Religieuze onwetendheid

Zo’n 78 procent van de Nederlanders heeft weinig idee van wat het jodendom is; en 71 procent van de Nederlanders heeft weinig besef van waar de islam voor staat. Met die droge cijfers schilderde Jan van Zanen, burgemeester van Utrecht, de religieuze onwetendheid van Nederland, maandagavond 20 januari tijdens het derde lustrum van de organisatie In Vrijheid Verbonden.

Ik was er bij als voormalig voorzitter. Centraal stond het thema van 75 jaar vrijheid. In Vrijheid Verbonden is een samenwerking van vijf grote religies. Vanuit de protestantse kerk was de scriba René de Reuver aanwezig, die om het belang van de bijeenkomst te onderstrepen vergezeld was van diaken en mede-moderamenlid Jeannette Galjaard. Van rooms-katholieke zijde woonde mgr. Hans van den Hende, voorzitter van de bisschoppenconferentie, de bijeenkomst bij. En prinses Beatrix was er als een soort beschermvrouwe.

Hoofdspreker was Jesse Klaver, die als representant van een aankomende generatie wordt gezien. Hij benadrukte dat vrijheid niet iets is wat je eenmaal verwerft en dan in je bezit hebt. Het is iets waar je je steeds weer voor moet inspannen. ‘Vrijheid is een zoektocht van iedere generatie’. Hij waarschuwde voor het idee dat de liberale democratie de ideële competitie zou hebben gewonnen. ‘De muur is gevallen, maar we zijn vergeten er bruggen overheen te bouwen’. Klassieke vrijheden blijken onder meer gecombineerd te moeten worden met sociale vrijheden. ‘Wat heb je aan privacy als je geen dak boven je hoofd hebt?’

Naast de inleiding van Jesse Klaver, mochten de vijf religies en het humanisme zich presenteren op het podium. Kees Posthumus was gevraagd om voor de christenen op de Bühne te spelen. Hij bracht de persoon van Paulus in, die gevangen zat in Fillippi. Kees liet de kracht zien van een vrije geest, die zingt en bidt dat het een lieve lust is.

De moslims waren met zes imams van penitentiaire inrichtingen aanwezig, onder wie de imam uit Zwolle Recep Can en de imam uit Almelo Mucahit Batman. Zij brachten een lied ten gehore over de natuur en het respect voor God. ‘Met Jezus in de hemel, met Mozes in de Sinaï en met de liefde van Mohammed roep ik jullie aan tot de vrijheid’, vatte één van de imams het optreden samen.

Maarten van den Berg, zoon van twee dominees, was ingehuurd om namens de humanisten een cabareteske inbreng te hebben. De organisatie had hem gevraagd om geen humor te gebruiken ten koste van andere denominaties. Hij liet zien hoe moeilijk dat is. Drie mensen met een boeddhistische achtergrond hielden het rustiger met een meditatie en een lied dat meditatief werkte. Vrijheid zat voor hen in het bewust beleven van het moment. Vandaar dat ze de tekst zongen: ‘In, out, deep, slow, calm, ease, smile, release. Present moment, wonderful moment’. Anne-Maria van Hilst las vanuit de joodse gemeenschap een gedicht voor over de ‘loverhut’, een gedicht van een christelijk dichter Sterling. De hindoes sloten de optredens af met een zuid-Indiase tempeldans.

Anne Broeksma, stadsdichter uit Utrecht, had een gedicht gemaakt voor vrijheid, wat ze als geschenk prinses Beatrix aanbood.


Foto boven: Kees Posthumus speelt Paulus 
Foto midden: prinses Beatrix bedankt Anne Broeksma voor haar gedicht
Foto onder: Jesse Klaver houdt een uiteenzetting over vrijheid