Kapelgemeenschap als nieuwe invulling kerkgebouw

Een kapelgemeenschap van bewoners die voor bezinning en gebed kiezen. Dat zou één van de antwoorden kunnen zijn voor plaatsen waar men nadenkt over herbestemming van een kerkgebouw.

Prof. dr. Mees te Velde, ooit rector van de Theologische Universiteit in Kampen (Broederweg) en woonachtig in Hasselt, ziet oude tradities en hedendaagse trends hierin samenkomen. Hij is o.a. betrokken bij de Stichting Jongerenklooster. Ik sprak met hem over zijn ervaringen. Doel van het gesprek is te peilen of het concept van een kapelgemeenschap geschikt zou kunnen zijn om in diverse plaatsen in Overijssel en Flevoland toe te passen, bijvoorbeeld daar waar kerkrentmeesters een kerkgebouw willen afstoten en een herbestemming willen geven.

De vraag of de vorming van een kapelgemeenschap een adequate invulling zou kunnen bieden is niet zonder meer met ja of nee te beantwoorden. De vorming van een kapelgemeenschap is altijd maatwerk. Je bent afhankelijk van de plaatselijke mogelijkheden. Is er voldoende woonruimte? Is er een gebedsplaats? En je bent afhankelijk van de mensen die zich samen willen inzetten voor de idealen die ze ontlenen aan de kloosterorden.

'Klooster light'

Impliciet is duidelijk dat de term ‘kapelgemeenschap’ kan worden gebruikt voor een diversiteit aan woon- en gebedsgemeenschappen. In de klassieke en strenge vorm gaat het wereldwijd nog steeds om celibatair levende mannen en vrouwen die in pijen rondlopen door lange gangen. In Nederland is het aantal kloosters en kloosterlingen al tientallen jaren krimpende. Maar in de kern inspireert dit fenomeen nog steeds tot nieuwe vormen, die men wel eens ‘klooster light’ noemt. Dan kun je denken aan jonge eigentijdse mensen met moderne kleding die een woongemeenschap vormen, waarbij ze enerzijds hun dagtaak ergens in de samenleving invullen en anderzijds afspraken maken voor dagelijks gebed en meditatie in de kapel. Niet hoogdravend vroom of heel erg heilig, maar dichtbij het gewone leven met al z’n ups en downs.

Mees te Velde heeft samen met zijn vrouw nauw meegeleefd met de jongerengemeenschap die in Nieuw Sion bij Deventer twee jaar heeft gewoond. Het klooster in Diepenveen behoorde lange tijd toe aan de cisterciënzer monniken die eind 2015 naar Schiermonnikoog zijn vertrokken. Ze hebben daar een nieuw onderkomen gevonden in herberg Rijsbergen. Het oude kloostercomplex in Diepenveen heeft een herbestemming gekregen als woongemeenschap en retraitecentrum. Daarbij is ook ervaring opgedaan met een groep jongeren, die dagelijks invulling gaf aan de gebedsgetijden en aan het gemeenschappelijk leven.

Nieuwe spiritualiteit 

Op basis van de opgedane ervaringen in Nieuw Sion en elders vermoedt Te Velde dat het idee van een aantal jonge mensen die gemeenschappelijk leven en die samen bidden invulling kan geven aan nieuwe vormen van spiritualiteit. Je moet denken aan zo’n zeven jonge mensen (twintigers) en allicht een inwonend of dichtbij wonend echtpaar dat zorgt voor beheer en onderhoud. Dat betekent: eigen kamers voor de bewoners, een gemeenschappelijke keuken en woonkamer en als hart van het project een kapel die aansluit bij de voormalige kerk-functie. Op vaste tijden (bijvoorbeeld vespers) zijn ook gasten van buiten daar welkom.

Mees te Velde denkt aan jonge mensen. Een jongerenklooster biedt voor hen een draagkrachtige spirituele structuur. Maar je kunt je voorstellen dat ook andere leeftijdsgroepen een gezamenlijke woonvorm aangaan rond het concept van een kapelgemeenschap. Er zijn in diverse plaatsen woonvormen op een gemeenschappelijke leest geschoeid die een meer seculiere grondslag hebben. Je vindt bijvoorbeeld in Deventer sinds 1990 een gemeenschap Centraal Wonen, waar men met 32 wooneenheden rond een binnentuin zich gezamenlijk inzet voor duurzaam en sociaal leven. Op eenzelfde manier kan je je voorstellen dat mensen elkaar opzoeken rond een religieuze, spirituele verbondenheid. Dat kan een eigen inspirerende vorm worden van kerk zijn in de 21^e eeuw.

Mensen die meedoen met een kapelgemeenschap betalen voor de huisvesting huur aan de eigenaar van bijvoorbeeld de kerk of de pastorie. Ze maken afspraken over de invulling van het sociale leven onderling. En ze geven invulling aan het gezamenlijk gebedsleven. Grote leegstaande kerkgebouwen kunnen de aanwezige ruimten delen met andere bestemmingen. Een deel kan een bestemming krijgen met appartementen of werkruimten, een ander deel kan invulling krijgen vanuit de religieuze communiteit inclusief het invullen van een kapel.

Herbestemming

Kerkrentmeesters die kerkgebouwen willen afstoten of breder willen inzetten kunnen baat hebben bij de aanwezigheid van een kapelgemeenschap. Je voorkomt dat het kerkgebouw met een puur seculiere herbestemming het karakter van een kerk kwijtraakt. Tegelijk blijft er met de aanwezigheid van de kapelgemeenschap een bezielde en bezielende gemeenschap in het midden van een dorp of wijk aanwezig. De kaars van het gebed blijft er branden!

Het onderdak verlenen aan een kapelgemeenschap is altijd maatwerk. Van de opgedane ervaringen met o.a. het jongerenklooster kan men in nieuwe initiatieven profiteren. En adviseurs op verschillende terreinen (gebouwen, woonvormen, vieringen, geestelijke begeleiding) kunnen helpen er iets moois van te maken.

Meer weten? Je kunt Mees te Velde mailen op kapelgemeenschap@ziggo.nl

Foto's: 
Boven Mees te Velde 
Onder Nieuw Sion